MUASSASADA OTA-ONALAR VA JAMOATCHILIK BILAN ISHLASH.

 

Reja:

1. Maktab rahbarining kommunikativ kompetentligi, kommunikativ strategiyalar, samarali muloqot asoslari.

2. Ta’lim muassasasida ota-onalar, jamoatchilik vakillari va turli tashkilotlar bilan hamkorlik usullari.

 

Menejment muassasa darajasida ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni xo‘jalik faoliyatini shaxslar, xizmatchilar bilan boshqarishdir. Menejer – kasbiy boshqaruv faoliyatiga tegishli konkret shaxsdir. Menejer bu ma’lum tashkilotda ishlovchi boshqaruv sub’ekti, boshqarish mutaxassisi. Menejer bu maxsus tayyorgarlik va boshqa odamlar vositachiligida natijalarga erishgan rahbardir. U har qanday jamoada tan olingan sardor. Menejer o‘z sohasining ustasi bo‘lishi uchun boshqaruv ishida ma’lum bir fazilatlarga ega bo‘lishi lozim.

Chunonchi, pedagogika ta’limi professiografiyasida haqiqatan ham kalit sifatida talqin qilinadigan asosiy kompetentsiyalar ro‘yxatida quyidagi 5 ta kompetentsiya taqdim etilgan (“Yevropa uchun asosiy kompetensiyalar” simpoziumi, Bern, 1996):

-  ijtimoiy kompetentsiya;

-  kommunikativ kompetentsiya;

-  kognitiv kompetentsiya;

-axborot kompetensiyasi;

-  maxsus kompetentsiya.

Mutaxassislar faoliyatida nafaqat maxsus bilimlarning o‘zi, balki turli xil ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda turli kasbiy jamoalar va madaniyatlar vakillari bilan kasbiy faoliyatni kommunikativ tashkil etishning umumiy qobiliyati ham muhimdir.

Bu menejerlar uchun ta’lim sifatini belgilovchi omillardan biri sifatida bir qator boshqa kompetentsiyalarda kasbiy va kommunikativ kompetentsiyani ajratib ko‘rsatishga imkon beradi.

Amerikalik va ingliz mutaxassislar boshqaruv doirasida tadqiqotlar olib borib, eng yaxshi boshqaruv xodimi kompetentli xodimdir [2] degan xulosaga kelganlar. Bunday hodimning muvaffaqiyati odamlarga ta’sir ko‘rsata olish qobiliyatida namoyon bo‘ladi. Eng yaxshi rahbar atrofidagilarga ta’sir qilish bilan faoliyatida samaradorlikni oshiradi va o‘z zimmasidagi vazifalarni muvaffaqiyatli bajarib boradi. Kompetentlik eng yaxshi rahbar bo‘lishning, jamoa bilan hamjihatlikda, ota-onalar va jamoatchilik vakillari bilan hamkorlikda ishlashning muhim shartidir. Har qanday ishda ham jamoaviy yoki hamkorlikda faoliyat olib borish, uning samaradorligini ta’minlovchi muhim omil hisoblanadi. Shu o‘rinda rahbar ma’muriy qoida va ko‘rsatmalardan tashqari jamoani ma’naviy qo‘llab-quvvatlash, ruhlantirish va ular ichida yuzaga keladigan nizolarning oldini olishni ham bilishi kerak. Shuning uchun ham davlatimiz rahbari maktab ta’limini rivojlantirish masalalari yuzasidan o‘tkazgan videoselektor murojaatnomasida: “Mamlakatimizda ilm fanni yanada ravnaq toptirish, yoshlarimizni chuqur bilim, yuksak ma’naviyat va madaniyat egasi etib tarbiyalash bizning eng oliy maqsadimiz. Ta’lim-tarbiya – bu bizning kelajagimiz, hayot-mamot masalasi. Shu bois bu sohadagi islohotlarni kechiktirishga haqqimiz yo‘q. Har bir rahbar o‘z ish uslubini o‘zgartirsa, maktabda, qishloqda, mahallada o‘zgarish bo‘lsa, davlat ham rivojlanadi”,-deb ta’kidlaganlar [3].

Darhaqiqat jamiyatga kreativ intellektual bilimni, ta’limni, modernizatsiyalashga qodir mutaxassislar zarur. Ular murakkab hayotiy va kasbiy muammolarni amaliy hal qilish salohiyatiga ega bo‘lishlari lozim. Bu esa o‘z navbatida olingan bilimlar, malakalar va mahorat bilan birga, qo‘shimcha sifatlarga bog‘liqki, ularni ifodalash uchun “kompetensiya” va “kompetentlik” tushunchalari qo‘llaniladi. 

Kompetensiya - (lot.competo) erishyapman, munosibman, loyiqman ma’nolarini anglatadi. Kompetensiya atamasi turli ilmiy manbalarda turlicha izohlanadi. Birinchi marta kompetensiya atamasi amerikalik tilshunos Massachuses universiteti professori Noem Xomskiy tomonidan 1965-yilda ilmiy foydalanishga kiritilgan. U insonning har qanday faoliyatni amalga oshirish qobiliyatini tasniflash uchun “kompetensiya” tushunchasidan foydalanishni taklif qildi. Pedagogikada “kompetensiya” tushunchasi 1989-1993-yillarda kiritilgan va “ta’lim jarayonining yakuniy natijasi”, “kompetensiya” yoki “amaldagi kompetensiya” deb talqin qilingan[3].

“Kompetentlik” tushunchasi pedagogning ma’lumoti, ko‘nikmasi, qobiliyati va tajribasini o‘z ichiga oladi. Boshqacha aytganda, uning ma’lum bir ish turini bajarish qobiliyati hisoblanadi. Aslida, ikkala atama o‘xshashdir. Kompetensiya bilimlarning umumiyligi va ularning odamlarda mavjudligini anglatsa, kompetentlik - bu bilimlarni ish jarayonida ishlatish darajasini anglatadi.

Kompetentlik nafaqat bilimlarning mavjudligini, balki shu bilan birga ularni qo‘llash qobiliyatini ham taqozo etadi. Kompetentlik faqat keng qamrovli baholash va kuzatish paytida aniqlanishi mumkin.

Demak, ta’lim vazifalarini amalga oshirishda, belgilangan maqsadlarga erishish uchun kompetensiyalar muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. 

Demak, umumiy o‘rta ta’lim maktabi rahbarining kasbiy kompetensiyasi – bu rahbarning maktabni boshqarish amaliyotida kasbiy (boshqaruv) bilim, ko‘nikma va malakalarni qo‘llashga tayyorligi va qobiliyatidir.

O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining 2017-yil 26-dekabrdagi 393-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan hamda 2018-yil 11-maydagi O‘zstandart agentligidan 6447-raqam bilan bilan ro‘yxatdan o‘tkazilgan “Xalq ta’limi tizimi rahbar, pedagog va mutaxassis xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish ta’limining mazmuni hamda sifatiga qo‘yiladigan davlat talablari”da rahbar, pedagog va mutaxassis xodimlarining kasbiy tayyorgarligi va kompetentligiga xususan maktab direktorlarining quyidagi 6 ta umumiy va 2 ta xususiy kompetensiyalari belgilangan.

Umumiy kompetensiyalar:

1.Kommunikativ kompetensiya;

2.AKT va media savodxonlik kompetensiyasi;

3.O‘zini-o‘zi rivojlantirish, o‘z ustida ishlash kompetensiyasi;

4.Mas’uliyat va moslashuvchanlik kompetensiyasi;

5.Inklyuziv ta’limni joriy etish kompetensiyasi;

6.Huquqiy kompetensiya.

Xususiy kompetensiyalar:

1.Boshqaruv kompetensiyasi;

2.Moliyaviy- iqtisodiy kompetensiya.

Maktab direktorining faoliyati jarayonida mazkur kompetensiyalarning rivojlanishi bevosita uning  kommunikativ kompetentligini taqazo etadi.

Kommunikativ kompetentlik ko‘rsatkichlari:

- o‘zgalar fikrini hurmat qilishini namoyon qila olish;

- o‘zgalar fikriga ta’sir etuvchi (ishontira olish, to‘g‘rilash, fikrni qarama-qarshi qo‘yish) muloqot maneralarini tanlay olish;

- o‘zgalarning huquqlari va hissiyotlarini hurmat qilishga hamda o‘zaro munosabatlarini o‘rnatishga qaratilgan (qo‘llab-quvvatlash, konsruktiv, ruxlantiruvchi) muloqot shakllarini tanlay olish;

- ta’lim jarayoni sifatini oshirish va ta’lim oluvchilarning o‘quv ehtiyojini qondirish maqsadida o‘z hamkasblari bilan axborot kommunikatsiya texnologiyalarining turli vositalari yordamida aloqa o‘rnata olish va hamkorlik qilish;

- ta’lim sifatini oshirish maqsadida global tarmoqdagi turli pedagogik hamjamiyatlarda ishtirok etish;

- o‘zgalar bilan o‘zaro hurmat asosida qurilgan munosabatlarni o‘rnata olishi;

- o‘zini tutishda, boshqalar bilan munosabatga kirishishda, qaror qabul qilishda va resurslarni boshqarishda ahloq normalariga rioya etish;

- milliy qadriyatlarni, shaxs erkinligi va uning mas’uliyati, ijtimoiy adolatni himoya qila olish [5].

Menejerlarni tayyorlash sifatini oshirish, ularning kasbiy va ijtimoiy moslashuvi kasbiy va kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish orqali ta’lim sifatini oshishiga erishish mumkin. Yuqoridagi asosiy kompetensiyalarni tadqiq qilishda biz ularning tarkibidagi kommunikativ komponentga alohida ahamiyat beramiz.

Bu kommunikativ kasbiy faoliyatni tashkil etish, bu menejerning professionallik darajasining namoyon bo‘lishi sifatida tushuniladi, bu professional muloqot qobiliyati orqali maqsadlarga erishish uchun harakatlarni samarali tanlashni ta’minlaydi.

Bu turli xil ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda va kasbiy jamoalar va turli madaniyatlar vakillari bilan kommunikativ tarzda kasbiy faoliyatni tashkil etish qobiliyatini belgilovchi umumiy kasbiy va madaniyatlararo bilim, ko‘nikma va malakalar tizimining mavjudligini nazarda tutadi. Birgalikda bu professional muammolarni yanada samarali hal qilish imkonini beradi.

Kommunikativ kompetensiya odatda boshqa odamlar bilan kerakli aloqalarni o‘rnatish va saqlash qobiliyatini anglatadi. Bu kompetensiya samarali muloqotni ta’minlaydigan bilim, ko‘nikma va malakalar to‘plamini o‘z ichiga oladi. Kommunikativ kompetensiya - bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zaro ta’sirlashish sharoitida shakllanadigan odamlar o‘rtasidagi rivojlanayotgan va asosan ongli aloqalar tajribasi bo‘lib, uni takomillashtirish jarayoni shaxs rivojlanishi bilan bog‘liq. Kommunikativ kompetensiya insonning ijtimoiy rollari xususiyatlari bilan bevosita bog‘liqdir. Kommunikativ kompetensiya og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan aloqa vositalarining moslashuvchanligi va ulardan foydalanish erkinligini nazarda tutadi hamda insonning o‘ziga, tabiiy va ijtimoiy olamga bo‘lgan munosabatlari tizimini tartibga soluvchi kategoriya sifatida qaralishi mumkin.

“Kommunikativ kompetensiya” atamasi birinchi marta 1965-yilda amerikalik tilshunos D.Ximes tomonidan qo‘llanilgan. Ushbu konsepsiya N.Xomskiy tomonidan taklif qilingan “ideal kommunikativ” va “lingvistik kompetensiya” tushunchalariga muqobil sifatida ishlab chiqilgan va kiritilgan. “Kommunikativ kompetensiya”ning yangi konsepsiyasini joriy qilish bilan D.Ximes vaziyatni kondisionerligini ta’kidlaydi, bu odamning nutqidagi ba’zi xatolar, eslatmalar yoki xatolarga olib kelishi mumkin (bu ta’rifda kompetensiya hali ham keng ma’noda vakolatdir) [4].

L.Baxman “kommunikativ kompetensiya” atamasini birinchi bo‘lib fanga kiritdi va ushbu atamani og‘zaki muloqot vositalariga va strategiyasiga asoslangan, til qobiliyatlari va nutq qobiliyatlari bilan qo‘llab-quvvatlanadigan muvaffaqiyatli kommunikativ faoliyatning namoyish etilgan sohasi (yo‘nalishlari) sifatida belgilaydi.

Kommunikativ kompetensiya - bu murakkab muloqot qobiliyati va qobiliyatlarga egalik qilish, yangi ijtimoiy tuzilmalarda yetarli malakalarni shakllantirish, muloqotdagi madaniy me’yorlar va cheklovlarni bilish, urf-odatlar, aloqa sohasidagi odob-axloq qoidalarini bilish, odob-axloq qoidalariga hurmat, milliylikka xos bo‘lgan kommunikativ vositalardan  foydalanish layoqatidir.

Shuningdek umumta’lim muassasalari rahbarlarining kommunikativ kompetensiyasi haqida mushohada yuritganda qiyudagilar tilga olinadi:

-liderning harakatlari sifati, turli tashkilotlar, hokimiyat va boshqaruv, ularning vakillari bilan samarali o‘zaro aloqani ta’minlash;

-ishbilarmonlik yozishmalariga egalik qilish, muzokaralarni amalga oshirish qobiliyati;

-hamkorlikda ta’lim faoliyatini tashkil etishni bilish;

-bag‘rikenglik bilan ish yuritish;

-ziddiyatli vaziyatlarda o‘zini munosib tuta bilish;

-jamoani demokratik boshqarish va o‘z-o‘zini boshqarish faoliyatida ishtirok etishi;

-xodimlar ijtimoiy faoliyati uchun ko‘maklashish;

-o‘zining ilmiy-metodik faoliyati natijalarini taqdim etishni bilishdir.

Demak, rahbar kommunikativ kompetensiyasi - bu menedjerning boshqalar bilan muvaffaqiyatli muloqot qilish va o‘zaro ta’sir o‘tkazish ko‘nikmalarining kombinatsiyasi bo‘lib, subyektning ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilari bilan muloqot o‘rnata olishi, axborotni to‘g‘ri qabul qila olishi va to‘g‘ri yetkaza bilishi, chet tillarida muloqot qila olishi, internet tarmog‘ida muloqotga kirisha olishi kabilarda namoyon bo‘lib, bunda maktab direktorlarining o‘z kommunikativ kompetentligini qanchalik takomillashtirganiligi muhim ahamiyatga ega.

Kommunikativ kompetentsiya odatda boshqa odamlar bilan kerakli aloqalarni o‘rnatish va saqlash qobiliyatini anglatadi. Bu kompetensiya samarali muloqotni ta’minlaydigan bilim, ko‘nikma va malakalar to‘plamini o‘z ichiga oladi. Kommunikativ kompetentsiya - bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zaro ta’sirlashish sharoitida shakllanadigan odamlar o‘rtasidagi rivojlanayotgan va asosan ongli aloqalar tajribasi bo‘lib, uni takomillashtirish jarayoni shaxs rivojlanishi bilan bog‘liq. Kommunikativ kompetentsiya insonning ijtimoiy rollari xususiyatlari bilan bevosita bog‘liqdir. Kommunikativ kompetentsiya og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan aloqa vositalarining moslashuvchanligi va ulardan foydalanish erkinligini nazarda tutadi va insonning o‘ziga, tabiiy va ijtimoiy olamga bo‘lgan munosabatlari tizimini tartibga soluvchi kategoriya sifatida qaralishi mumkin.

Adabiyotlarni tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, kommunikativ kompetensiyani talqin qilishdagi ba’zi farqlarga qaramay, turli mualliflar kommunikativ kompetensiya tarkibida uchta komponentning mavjudligi ko‘rsatishadi: nazariy, amaliy va shaxsiy. Ammo shaxsiy komponentning xususiyatlari mualliflarning kasbiy qobiliyatlari va shaxsning yo‘nalishi, kasbga bo‘lgan motivatsion va maqsadga yo‘naltirilgan munosabati, shuningdek tushunilgan va talqin qilinadigan shaxsiy fazilatlar haqidagi qarama-qarshi fikrlarni ochib beradi.

Kommunikativ kompetensiya tarkibida ikkita komponentni ajratish mumkin:

birinchi komponent kommunikativ qobiliyatning bevosita muloqotda va insonning kommunikativ xatti-harakatlarida namoyon bo‘lishini belgilaydi. Bular aloqa aktidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri harakatlar (muloqot ko‘nikmalari) va aloqa shakllari, o‘zining va boshqalarning kommunikativ xususiyatlari haqida bilimlar.

ikkinchi komponent kommunikativ qadriyatlarni, yo‘nalishlarni va umuman ma’lum bir mavzu uchun o‘ziga xos motivatsiyani, uning muloqotga bo‘lgan ehtiyojini o‘z ichiga oladi.

Kommunikativ kompetensiyaning tarkibiy qismlari o‘zaro bog‘liqdir.

Kommunikativ kompetensiyaning taqdim etilgan tarkibiy qismlari va rahbarning kommunikativ jihatdan muhim fazilatlari ro‘yxati menejerning kommunikativ kompetensiya darajasini professional ahamiyatga ega hodisa sifatida baholash imkonini beradi.

Kommunikativ qadriyatlar va yo‘nalishlar yetakchi o‘rinni egallaydi, ular nafaqat ma’lum motivlarning mavjudligini oldindan belgilab qo‘yadi, balki rahbarning xodimlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilishdagi haqiqiy harakatlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, kasbiy faoliyatning individual uslubini shakllantirish, uning xarakterini aniqlash uchun kasbning qadriyat yo‘nalishlari va shaxsiy ma’nosi fundamental ahamiyatga ega. Rahbarning kasbiy faoliyati samaradorligi ko‘p jihatdan qadtiyat yo‘nalishlarining shakllanish darajasi bilan belgilanadi. Biz umumta’lim muassasasi rahbarining kommunikativ fazilatlari masalasini muammoli deb hisoblaymiz.

Muloqotda moslashuvchanlik, hamdardlik va xushmuomalalik kabi fazilatlarning kombinatsiyasi rahbarning hamkorlik qilish qobiliyatiga ega ekanligini ko‘rsatadi. Bu shaxsiy sifat suhbatdoshga, faoliyatga samimiy qiziqish, birgalikda ishlash, umumiy ishda qatnashish istagi asosida vujudga keladi. Hamkorlik qobiliyati uni birlashtirgan qobiliyat va ko‘nikmalarni birlashtiradi, o‘zlashtiradi: o‘z nuqtai nazarini shakllantirish, boshqalarni tinglash, suhbatdoshining nuqtai nazarini bilish, kelishmovchiliklarni mantiqiy dalillar yordamida hal qilish, mantiqiy qarama-qarshiliklarga shaxsiy munosabatlarini bildirish, birovning faolligini rag‘batlantirish va o‘z vaqtida tashabbus ko‘rsatish, boshqalarga yordam ko‘rsatish, boshqalarga o‘zlarini isbotlash va turli faoliyatda o‘zlarini sinab ko‘rish imkoniyatini berish, boshqaning nuqtai nazarini qabul qilish va turli nuqtai nazarlarni muvofiqlashtirish, fikr almashishda monologik emas, balki dialogik pozitsiyani egallash;

Kommunikativ kompetensiya – rahbardan to‘laqonli muloqotchanlikni talab etadi. Har qanday vaziyatda o‘qituvchi, jamoa a’zolari, o‘quvchi, ota-ona va jamoatchilik vakillari bilan ijobiy munosabatda bo‘lishni taqozo etadi. 

Kommunikativ kompetensiyaning rivojiga kommunikativlik, kommunikabellik, kommunikativ qobiliyat, kommunikativ mahorat, kommunikativ madaniyat  kabi xususiyatlar o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

Kommunikativlik – shaxslar orasidagi o‘zaro axborot almashinuv, aloqa, munosabat o‘rnatilishida ifodalansa, kommunikabellik – aloqa va munosabatlar o‘rnatish, muloqotga moyillik layoqati bo‘lib, kommunikabellik xususiyatiga ega bo‘lgan shaxs muloqotda yoqimli va atrofdagilar bilan oson munosabat o‘rnata oladi[6].

Kommunikativ qobiliyat - xodimlar bilan muloqotda bo‘lish, bo‘ysunuvchilarga yondashish uchun to‘g‘ri yo‘l topa bilish, ular bilan pedagogik nuqtai nazardan maqsadga muvofiq o‘zaro aloqa bog‘lashga pedagogik taktikaning mavjudligiga qaratilgan qobiliyatdir. 

 Kommunikativ mahorat insonlarni to‘g‘ri tushunish, ular bilan hamkorlikda harakat qilish, muloqot qobiliyati bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘nikmalardan tashkil topadi [7].

Kommunikativ madaniyat  - yuksak darajadagi muloqot ko‘nikmalariga egalik [6] deb ta’riflanadi.

Ta’lim muassasasi sharoitida menedjerlarning kommunikativ kompetentligini takomillashtirishda quyidagilarga e’tibor berish talab etiladi:

birinchidan pedagogik muloqotning xususiyatlarini bilish. Bu bilim bevosita rahbarga  taalluqlidir, chunki u muayyan kasbiy sohaga ta’sir qiladi: “rahbar – rahbar xodim”, “rahbar – o‘qituvchi”, “rahbar – o‘quvchi”, “rahbar - ota-ona”, “rahbar – jamoatchilik vakillari”, “rahbar - boshqa tashkilot subyektlari” tizimlaridagi o‘zaro ta’sir. Ushbu bilimlar psixologik-pedagogik fanlarning mazmuni bilan belgilanadigan bilim, ko‘nikma va malakalar bilan ta’minlanishi kerak;

ikkinchidan turli pedagogik vaziyatlarda muloqot vositalaridan yetarlicha foydalana bilish;

        uchinchidan pedagogik vaziyatlarning xususiyatlari va dinamikasiga qarab kommunikativ vositalarni o‘zgartirish qobiliyati;

to‘rtinchidan turli pedagogik vaziyatlarda samarali kommunikativ munosabatlarni qurish qobiliyati. Bu yangi kommunikativ sharoitlarga moslashish qobiliyatini aniqlaydigan va pedagogik mahoratning namoyon bo‘lishi uchun asos bo‘lgan instrumental, tartibga soluvchi ko‘nikmalar;

beshinchidan o‘qituvchilar tarkibi, o‘quvchilar bilan oson aloqada bo‘lish, ularni mustahkamlash va qo‘llab-quvvatlash qobiliyati;

oltinchidan hamkorlikka intilish, boshqariluvchiga, uning faoliyatiga samimiy qiziqishning namoyon bo‘lishi (ochiqlik);

yettinchidan o‘zgaruvchan muloqot sharoitlariga moslasha olish, muammolarni osonlik bilan “ushlab olish”, boshqa nuqtai nazarlarga, pozitsiyalarga bag‘rikenglik, boshqariluvchi vaziyati va hatti-harakatlariga turli nuqtai nazardan qarash qobiliyati (moslashuvchanlik);

sakkizinchidan xulq-atvori, tashqi ko‘rinishi, o‘zini “qo‘llash”, “namoyon eta olish” va “taqdim etish” qobiliyati (hissiy jozibadorlik);

to‘qqizinchidan rahbarning o‘zini anglash qobiliyati, o‘z-o‘zini baholash, pedagogik o‘zaro ta’sirning boshqa ishtirokchilarining fikri bilan taqqoslash, ta’lim jarayoni subyektlari munosabatlarini, ularning hissiy reaksiyalarini tushunish va tahlil qilish (refleksiya)  qobiliyati.

o‘ninchidan hissiy holatni, idrok etilayotgan shaxsning niyatlarini, boshqariluvchi subyektning kechinmalarini idrok etish qobiliyati (empatiya).

Ushbularni shakllantirish, rahbar faoliyatida mas’uliyatli yondashuvni talab etadi. Umumta’lim muassasasi rahbarining kommunikativ kompetentligi murakkab hodisadir. Bu shaxsning kommunikativ bilim va ko‘nikmalarni, shuningdek, pedagogik sohada muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun shaxsiy fazilatlarini qo‘llashga nazariy va amaliy tayyorligi va qobiliyatining birligini ifodalaydi. Rahbarning kasbiy-maxsus kommunikativ kompetensiyasi o‘quv jarayoni sub’ektlari bilan pedagogik o‘zaro munosabatlar amaliyotida takomillashtiriladi. Kommunikativ kompetensiya rahbar boshqaruv mahoratining o‘zagi hisoblanadi, chunki ta’lim jarayonida ko‘zlangan barcha maqsadlarga kommunikativ kompetensiya orqali erishiladi. U ma’lum bir ilmiy bilimlar va amaliy ko‘nikmalar tizimidan iborat malakani talab etadi.

Bizning fikrimizcha, kommunikativ kompetensiyaga ega bo‘lish kommunikasiya parametrlarini bilish, ularni o‘rnatish, aloqa jarayonini shakllantirish va uni boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lish demakdir. Muloqotning bu xususiyati gapirish, suhbat, bahs-munozaralar, intervyu, muzokaralarda foydalanish, ijtimoiy-madaniy xulq normalarini hisobga olgan holda nutqli muloqotni tashkil etish, mulohazalarning kommunikativ maqsadga muvofiqligi kabilar maktab direktorining muhim kasbiy sifatlaridan hisoblanadi.

 Shunday qilib, umumiy o‘rta ta’lim tizimi boshqaruvida kompetentli yondashuvni amalga oshirish maktab rahbarlarida kommunikativ kompetensiyalarni rivojlanishiga, ya’ni ularda kasbiy va shaxslararo muloqotda konstruktiv o‘zaro ta’sirlashuv va samarali qarorlar qabul qilish va foydalanish, shuningdek, o‘quv va kasbiy vaziyatda o‘zaro muloqot qilishga imkonini beruvchi verbal va kinetik muloqot, hamkorlik qilishga oid ko‘nikmalar majmuasi mavjudligiga bog‘liq ekan.

Demak, kommunikativ kompetentlilik – ta’limni boshqarish jarayonida ota-onalar, jamoatchilik vakillari bilan samarali muloqotni ta’minlash, turli xil kichik guruhlarning, gender omillarning o‘ziga xosligidan kelib chiqib, ularni boshqarish, gorizontal va vertikal kommunikatsiya yo‘nalishlarida samarali boshqaruv muloqotini tashkil etish, hamkorlar bilan muloqot etiketlarini saqlash, tolerantlik, muomalada yuksak nutq madaniyatiga ega bo‘lish, jamoada ijobiy rahbar imidjini shakllantirish, yozma fikrlarni muloqot jarayonida yetkazib bera olish, og‘zaki fikrlarni yozma to‘g‘ri bayon qilish, jamoa oldida chiqish qilish odobini o‘zlashtirish, samarali muzokaralar olib borishdir.

Umumiy holda, rahbar kommunikativ kompetensiyasi ikki komponentdan iborat - umumiy va maxsus kommunikativ kompetensiya. Kasbiy faoliyati aloqani tashkil etish va amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lmaganlar uchun, umumiy kommunikativ kompetensiya shu kabi kommunikativ vakolatlarga to‘g‘ri keladi.

Umumiy kommunikativ kompetensiya - bu shaxsning ijtimoiy vakolatiga kiradi. Bu shaxsning turli vaziyatlarda muloqot qilish qobiliyatini tavsiflaydi va kundalik aloqa darajasida, kundalik hayotda ham, professional sohada ham o‘zaro axborot almashinuvining amaliyoti darajasida amalga oshiriladi. Menedjerlar uchun umumiydan tashqari, maxsus kommunikativ kompetensiya ham talab qilinadi. Ikkinchisi – boshqaruvchi uchun professional funksiyalarni bajarish uchun zarur bo‘lgan kommunikativ bilim, ko‘nikma va malakalarning “aerobatika”si bo‘lib,  har qanday maxsus vakolat kabi, maxsus tayyorgarlikni talab qiladi.

Rahbar kommunikativ kompetentligini takomillashtirishning amaliy vazifalarini yechish uchun kommunikativ kompetentlikni muloqotning verbal va noverbal vositalari sohasidagi malakalari va ko‘nikmalarining yig‘indisi sifatida o‘rganish lozim va bu malaka va ko‘nikmalar bir yaxlitlikning elementlari bo‘lgan holda samarali muloqotni amalga oshirishga yordam beradi va ular malakalarning uchta bloki ko‘rinishida berilishi mumkin:

- ijtimoiy-psixologik kommunikativ malakalar bloki;

- mantiqiy-kompozision kommunikativ malakalar bloki;

- nutqiy kommunikativ malakalar bloki.

Kommunikativ kompetentlik – rahbar kasbiy kompetentligining eng muhim tarkibiy qismi bo‘lib, u samarali muloqot qilish imkonini beradi va bag‘rikeng (tolerant) xulq-atvorni amalga oshirishga, umuman guruhiy birdamlikka va kasbiy faoliyat sohasida ham shaxsiy o‘z imkoniyat, qobiliyat va salohiyatlarini amalga oshirishga yordam beradi. Kommunikativ kompetentlik ikki aspektning yig‘indisida ko‘rinadi: til tizimini bilishni va til vositalarini nutqiy o‘zaro faoliyatning real vaziyatlarida mavjud me’yorlarga muvofiq foydalana olish malakasini nazarda tutadigan, va lisoniy aspektning o‘zida shaxsning muloqotda kommunikativ xulq-atvor aspektida, bu esa boshqaruv faoliyatida qulay ishlash uchun sharoitlar yaratadi, shaxslararo samarali o‘zaro faoliyat, jamoada hamkorlik, empatiya munosabatlarida ishlashni ta’minlaydi. Kommunikativ kompetentlik: nazariy (shaxslararo o‘zaro faoliyat sohasidagi bilimlar), amaliy (kommunikativ malakalar), va shaxsiy (shaxslararo o‘zaro faoliyatni muvaffaqiyatli tashkil etishga yordam beradigan shaxsiy sifatlar) kabi uch komponentdan iborat. Rahbarning kasbiy shakllanishi masalalarini o‘rganishda, ko‘p tadqiqotchilar, odamlar bilan muloqot, o‘zaro faoliyat kasbiy, professional faoliyatning bir qismi va ba’zi kasblar uchun esa asosiy ekanligi haqidagi faktni hisobga olgan holda, kommunikativ kompetentlikni mutaxassisning umumiy kasbiy kompetentligining bir tarkibiy qismi sifatida belgilashadi.

 

 

Kommunikativ kompetensiya - bu murakkab muloqot qobiliyatlari va qobiliyatlarga egalik qilish, yangi ijtimoiy tuzilmalarda yetarli malakalarni shakllantirish, muloqotdagi madaniy me’yorlar va cheklovlarni bilish, urf-odatlar, aloqa sohasidagi odob-axloq qoidalarini bilish, odob-axloq qoidalariga hurmat, milliylikka xos bo‘lgan kommunikativ vositalardan  foydalanish layoqatidir.

Kommunikativ kompetentsiyani rivojlantirish mezonlari asosiy funksiyalarga mos kelishi va quyidagi ko‘nikmalarni aks ettirishi kerak:

• og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan ma’lumotlar almashinuvini amalga oshirish, shuningdek, suhbatdoshning shaxsiy xususiyatlari va fazilatlarini diagnostika qilish qobiliyati;

 • strategiya, taktika va texnikani ishlab chiqish, odamlar bilan muloqot qilish, muayyan ijtimoiy ahamiyatga ega maqsadlarga erishish uchun ularning birgalikdagi faoliyatini tashkil etish qobiliyati;

 • o‘zini suhbatdosh bilan tanishtirish, uning o‘zini aloqa sherigi tomonidan qanday qabul qilinishini va unga empatik munosabatda bo‘lishini tushunish qobiliyati.

 Rahbarning kommunikativ kompetensiyasining yuqori darajasi uning barcha tarkibiy qismlarini har tomonlama rivojlantirishni va muloqot qilish usullaridan foydalanishni nazarda tutadi. Kommunikativ kompetensiya - bu umumiy madaniyatni va uning kasbiy faoliyatdagi o‘ziga xos ko‘rinishlarini sintez qiladigan yaxlit sifatdir.

Rahbarning kommunikativ kompetensiyasini tashkil etuvchi ko‘nikmalar majmuasi kommunikativ vaziyatni tahlil qilish va baholash, maqsad qo‘yish, rejani amalga oshirish va uni tuzatish vositalarini tanlash va ishlatish, natijaning samaradorligini baholash ko‘nikmalarini o‘z ichiga oladi.

Rahbarning samarali kasbiy faoliyati uchun kommunikativ kompetensiya darajasi quyidagi qobiliyatlardan iborat: muloqot qilish uchun kommunikativ vaziyatning ijtimoiy-psixologik prognozini berish; kommunikativ vaziyatning o‘ziga xosligidan kelib chiqib, muloqot jarayonini dasturlash; muloqot jarayonlarini ijtimoiy-psixologik boshqarishni amalga oshirish; turli xil psixologik masofalarda aloqa o‘rnatish; psixologik pozitsiyalarni o‘zgartirishda moslashuvchanlik.

Rahbarning muhim kommunikativ fazilatlari qatoriga quyidagilar kiradi: odamlar bilan muloqot qilish, xushmuomalalik, nizolarni samarali hal qilish qobiliyati, og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan aloqa vositalarida ravonlik, qulaylik, mantiqiy va aniq nutq, xushmuomalalik; hazil tuyg‘usi va boshqalar.

Kommunikativ kompetensiyani egallashning asosiy manbalari quyidagilardir: muloqot tillarini bilish, ishbilarmonlik, kundalik va bayramona vaziyatlarda shaxslararo muloqot tajribasi; bilim, umumiy eruditsiya va muloqotni o‘rgatishning ilmiy usullari. Ushbu manbalardan shaxsning kommunikativ kompetensiyasini tashkil etuvchi kommunikativ bilim va ko‘nikmalarning murakkab majmuasi shakllanadi. Ushbu kompleks quyidagilarni o‘z ichiga oladi: muloqot normalari va qoidalarini bilish; nutqni rivojlantirishning yuqori darajasi, bu odamga muloqot jarayonida ma’lumotni erkin uzatish va idrok etish imkonini beradi; og‘zaki bo‘lmagan muloqot tilini tushunish; odamlarning jinsi, yoshi, ijtimoiy-madaniy, maqom xususiyatlarini hisobga olgan holda ular bilan aloqa o‘rnatish qobiliyati; vaziyatga adekvat munosabatda bo‘lish va o‘z kommunikativ maqsadlariga erishish uchun uning o‘ziga xos xususiyatlaridan foydalanish qobiliyati; suhbatdoshga uni o‘z tomoniga ishontiradigan, dalillarining kuchliligiga ishontiradigan tarzda ta’sir o‘tkazish qobiliyati; suhbatdoshni shaxs sifatida, potensial raqobatchi yoki sherik sifatida to‘g‘ri baholash va ushbu baholashga qarab o‘z muloqot strategiyasini tanlash qobiliyati; suhbatdoshda o‘z shaxsining ijobiy idrokini uyg‘otish qobiliyati.

Jamoatchilik fikri bilan hisoblashish masalasi uzoq yillar turli bahs-munozaralarga sabab bo‘lgani tarixiy manbalarda ko‘p uchraydi. Bu g‘oyani miloddan oldin yashagan Suqrot ilgari surib, o‘z shogirdlarini haqiqatni bilishga undagan. U haqiqatni “bahs orqali, suhbat yo‘li bilan bilish, anglash mumkin, degan, suhbatda asosiy e’tiborni inson ongi va tafakkurini tahlil qilishga qaratish zarurligini aytgan. O‘z davrida bu usul “Suqrot usuli” deb atalgan”.

Maktab hamkorlik faoliyati amalda “Oila – mahalla – ta’lim muassasasi” hamkorligi konsepsiyasi asosida amalga oshirilar ekan, unga qo‘shimcha ravishda “Kuzatuv kengashlari” faoliyati, jamoatchilik nazarati tizimining yo‘lga qo‘yilganligi bilan amalga oshirilmoqda. Mazkur tizimini yanada takomillashtirish, jamoatchilik bilan hamkorlikda ikki tamonlama manfaatdorlikni yuzaga chiqarish muhim masaladir.

Jamoatchilik bilan aloqalarning muhim shartlaridan biri – ikki tomonlama fikr eshitish. Fikr bir tarafdangina aytilsa, u mohiyatan – biryoqlama, qolaversa, targ‘ibot bo‘lib qoladi. Otа-оnа vа ta‘lim muassasasi hаmkоrligidаgi ishlаr mеtоdik jihаtdаn to’g’ri tаshkil etilsа, ijоbiy nаtijа bеrаdi.

Ta’lim sifatini oshirish uchun maktab direktorlari ota-onalar va jamiyat a’zolari bilan bir necha asosiy yo‘nalishlarda hamkorlik qilishi kerak:

Ota-onalarni ta'lim jarayoniga jalb qilish: Direktor ota-onalarni o'quv jarayonida faol ishtirok etishga taklif qilishi mumkin, shu jumladan sinfdan tashqari tadbirlar, ko'ngillilar, ma'ruzalar va seminarlar tashkil etish, ta'lim rejalari va maktab maqsadlarini muhokama qilish.

Ota-onalar tashabbuslarini ilgari surishga sharoit yaratib berish: direktor ota-onalarning ta'lim jarayonini takomillashtirishga qaratilgan g'oyalari va tashabbuslarini qo'llab-quvvatlashi va amalga oshirishi mumkin. Bunga ota-onalar uyushmalarini yaratish, ota-onalarning qiziqishlari asosida yig'ilishlar va tadbirlar tashkil etish kiradi.

Ota-onalarning xabardorligini oshirish: Direktor ota-onalarga muntazam muloqotlar, uchrashuvlar va ommaviy taqdimotlar orqali ta'lim dasturlari, o'quv yutuqlari, maktabni rivojlantirish rejalari va ta'limning boshqa muhim jihatlari haqida dolzarb ma'lumotlarni taqdim etishi mumkin.

Hamkorligi: Direktor qoʻshma taʼlim dasturlari, tadbirlari va loyihalarini tashkil etish uchun mahalliy jamoat tashkilotlari, korxonalar va boshqa muassasalar bilan hamkorlik aloqalarini oʻrnatishi mumkin.

Jamiyatni qo'llab-quvvatlashni rag'batlantirish: direktor maktabning ijobiy imidjini targ'ib qilish, qo'shimcha resurslarni jalb qilish va maktabning ta'lim tashabbuslarini qo'llab-quvvatlash uchun jamiyat a'zolari bilan faol hamkorlik qilishi mumkin.

Ochiqlik va oshkoralikni ta'minlash: direktor ma'lumotlarga kirishni ta'minlash, fikr-mulohazalarni qabul qilish va manfaatdor tomonlarning fikr va takliflarini inobatga olgan holda ota-onalar va jamoatchilik vakillari bilan ochiq va oshkora munosabatlarni saqlab turishi kerak.

Hamkorlikning ushbu yo‘nalishlarining barchasi qulay ta’lim muhitini yaratish, ta’lim sifatini oshirish hamda maktab va uning jamoasining umumiy maqsadlariga erishishga xizmat qiladi.

Maktab direktori ota-onalar o'rtasida fikr-mulohazalarni olish va ularning ehtiyojlari, umidlari va afzalliklarini tushunish uchun turli so'rovlar o'tkazishi mumkin. Foydali bo'lishi mumkin bo'lgan so'rovlarning ba'zi misollari:

Ta'lim sifati bo'yicha so'rov: Ushbu so'rovnomadagi savollar ota-onalarning ta'lim dasturlari, o'qitish usullari, darsliklar sifati, resurslarning mavjudligi va bolalarining umumiy o'quv faoliyati va rivojlanishini baholashdan qoniqishini qamrab olishi mumkin.

Ota-onalarning ehtiyojlari va qiziqishlarini o'rganish: Ushbu so'rovdan foydalanib, direktor ota-onalar o'z farzandlari uchun maktabda qanday sinfdan tashqari dasturlar yoki tadbirlarni ko'rishni xohlashlarini, shuningdek, ota-onalar va o'qituvchilar konferentsiyalarida qanday mavzularni muhokama qilishni xohlashlarini bilib olishlari mumkin.

Aloqa va axborot so'rovi: Ushbu so'rov ota-onalar bilan muloqot qilishning afzal ko'rgan kanallari (masalan, elektron pochta, ota-onalar va o'qituvchilar konferentsiyalari, maktab veb-sayti) haqida so'rashi va mavjud aloqa va aloqa usullarining samaradorligini baholashi mumkin.

Maktabdagi psixologik muhit va xavfsizligi so'rovi: Bu so'rov ota-onalarning maktab xavfsizligi haqidagi tasavvurlari, o'quvchilar va xodimlar o'rtasidagi munosabatlar, plagiat, zo'ravonlik yoki kamsitish masalalariga oid savollarni o'z ichiga olishi mumkin.

Maktab ma'muriyati va xodimlarining fikr-mulohazalari bo'yicha so'rov: Ushbu so'rovnomadagi savollar maktab rahbariyatining faoliyati, o'qituvchilar va ma'muriy xodimlarning kasbiy mahorati darajasi, fikr-mulohazalar sifati va ma'muriyat tomonidan qo'llab-quvvatlanishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin.

Ushbu so'rovlar maktab direktorlariga maktab faoliyatini yaxshilash, ota-onalarning ehtiyojlarini qondirish va ta'lim muvaffaqiyatini ta'minlash uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan muhim ma'lumotlarni olishga yordam beradi.

Maktab direktorlari o'quvchilarning muvaffaqiyati va farovonligini ta'minlash uchun turli sohalarda ota-onalar bilan hamkorlik qilishlari kerak. Maktab direktori ota-onalar bilan hamkorlik qilishi kerak bo'lgan beshta asosiy yo'nalish:

Akademik yordam:

O'quv rejasi, akademik standartlar va umidlar haqida ma'lumot berish.

Ota-onalar uchun bolalarning uyda o'qishini qo'llab-quvvatlash uchun resurslar va strategiyalarni taklif qilish.

Ta'lim, o'qish qobiliyatlari va akademik muvaffaqiyatlar bilan bog'liq mavzularda seminarlar, seminarlar yoki ma'lumot sessiyalarini tashkil qilish.

Ota-onalarning uy vazifalarini nazorat qilish, bolalari bilan o'qish va ta'lim faoliyati bilan shug'ullanishlarini rag'batlantirish.

Muloqot va hamkorlik:

Axborotnomalar, elektron pochta xabarlari, veb-saytlar va ijtimoiy media platformalari orqali maktab va ota-onalar o'rtasida aniq aloqa kanallarini o'rnatish.

Talabalarning yutuqlarini muhokama qilish, tashvishlarni hal qilish va ilmiy maqsadlarni belgilash uchun muntazam ravishda ota-onalar va o'qituvchilar konferentsiyalarini o'tkazish.

So'rovlar, fokus-guruhlar yoki maslahat qo'mitalari orqali maktab siyosati, dasturlari va tashabbuslari bo'yicha ota-onalarning fikri va fikr-mulohazalarini izlash.

Tadbirlar, mablag' yig'ish va jamoatchilik bilan bog'liq tadbirlarni rejalashtirish uchun ota-onalar assotsiatsiyasi (PTA) yoki ota-onalar kengashlari bilan hamkorlik qilish.

Ijtimoiy va hissiy rivojlanish:

Ota-onalarga bolalarning ijtimoiy va hissiy rivojlanishiga yordam berish uchun resurslar va yordam berish.

Bezorilikning oldini olish, nizolarni hal qilish va ruhiy salomatlikdan xabardorlik kabi mavzularda seminarlar yoki seminarlar tashkil etish.

Qo'shimcha yordam yoki maslahat xizmatlariga muhtoj oilalar uchun jamoat resurslariga yo'l-yo'riq va tavsiyalar berish.

Talabalar, xodimlar va ota-onalar o'rtasida hurmat, inklyuzivlik va hamdardlikni rivojlantiruvchi ijobiy maktab muhitini yaratish.

Maktab siyosati va tartiblari:

Ota-onalarga maktab siyosati, tartib-qoidalari va davomat, intizom, xavfsizlik va transport bilan bog'liq umidlar haqida ma'lumot berilishini ta'minlash.

Maktab siyosati va tartiblarini ishlab chiqish va ko'rib chiqishda ota-onalarning fikri va ishtirokini so'rash.

Ota-onalarning muammolari yoki shikoyatlarini o'z vaqtida va oshkora hal qilish va yechim topish uchun hamkorlikda ishlash.

Ota-onalar maslahat kengashlari yoki qo'mitalari orqali maktabni boshqarish yoki qaror qabul qilish jarayonlarida ishtirok etish imkoniyatini ta'minlash.

Jamoatchilik ishtiroki va hamkorlik:

Ota-onalarga ko'ngillilar, xizmat ko'rsatish loyihalari yoki targ'ibot tashabbuslari orqali kengroq jamoatchilik bilan aloqa o'rnatish imkoniyatlarini ta'minlash.

Talabalar va oilalar uchun resurslar, murabbiylik dasturlari yoki martaba rivojlanishi imkoniyatlarini taqdim etish uchun mahalliy korxonalar, tashkilotlar va jamoat rahbarlari bilan hamkorlik qilish.

Maktab jamoasida xilma-xillik va inklyuzivlikni targ'ib qilish uchun oilaviy tadbirlar, madaniy bayramlar yoki ko'p madaniyatli tadbirlarni tashkil etish.

Ota-onalar uchun salomatlik va salomatlik, moliyaviy savodxonlik yoki ota-onalik ko'nikmalari kabi mavzularda seminarlar, seminarlar yoki yordam xizmatlarini taklif qilish uchun jamoat tashkilotlari yoki notijorat tashkilotlar bilan hamkorlik qilish.

Ushbu muhim sohalarda ota-onalar bilan faol ishtirok etish orqali maktab direktorlari uy va maktab hamkorligini mustahkamlashi, o‘quvchilarning muvaffaqiyati va farovonligini oshirishi hamda qo‘llab-quvvatlovchi va inklyuziv maktab hamjamiyatini yaratishi mumkin.

Ota-onalar va jamiyat a’zolari bilan hamkorlik maktab ta’limida sifat va samaradorlikka erishishning kalitidir. Mana bir nechta amaliy strategiyalar:

Ochiq muloqot: ota-onalar va jamoatchilik bilan ochiq va shaffof muloqotni yarating. Ularni o'quv jarayonlari, o'quv dasturidagi o'zgarishlar va talabalar yutuqlari haqida muntazam ravishda xabardor qilib turing.

 

Ota-onalar va o'qituvchilar konferentsiyalari va yig'ilishlari: ota-onalar o'rtasida savollar berishlari, o'z fikr va takliflari bilan o'rtoqlashishlari, ta'lim sifatini oshirish strategiyalarini ishlab chiqishda ishtirok etishlari mumkin bo'lgan ota-onalar va o'qituvchilar konferentsiyalari va uchrashuvlarini tashkil etish.

Ota-onalarni ta'limga jalb qilish: Ota-onalarni o'z farzandlarining ta'limida faol ishtirok etishga undash, masalan, uy vazifalari, darslar yoki darsdan tashqari tadbirlarda qatnashish.

Hamkorlik o'rnatish: Ota-onalar va jamiyat bilan hamkorlikni yo'lga qo'ying, ular o'zlarini barcha o'quvchilarga sifatli ta'lim berish bo'yicha umumiy maqsadga erishish uchun o'qituvchilar va ma'murlar bilan ishlashga chaqiradilar.

Fikr-mulohaza va baholash: Ota-onalar va jamoatchilik vakillaridan ta’lim sifati va taklif etilayotgan yaxshilanishlar bo‘yicha muntazam ravishda fikr-mulohazalarni to‘plash. Qaror qabul qilishda ularning fikrlarini inobatga oling.

Jamiyat resurslaridan foydalaning: Ta'lim dasturlari va resurslarini qo'llab-quvvatlash uchun jamoatchilik a'zolarini, shu jumladan mahalliy korxonalar, notijorat tashkilotlari va professional jamiyatlarni jalb qiling.

Ota-onalarning kasbiy rivojlanishi: ota-onalarga o'qitish usullarini yaxshiroq tushunish va farzandlarining ilmiy yutuqlarini qo'llab-quvvatlash uchun ta'lim faoliyati va resurslarini taqdim eting.

Ommaviy tadbirlar va reklama aktsiyalari: O'quv natijalarini ta'kidlash va maktab, ota-onalar va jamoatchilik o'rtasidagi o'zaro hamkorlikni qo'llab-quvvatlash uchun ommaviy tadbirlar, loyiha ko'rgazmalari va boshqa tadbirlarni tashkil qiling.

Madaniy sezgirlik: Madaniy farqlarni, ota-onalar va jamiyatning ehtiyojlarini hisobga oling, bu jamiyatning barcha a'zolari o'zlarini xush kelibsiz va qadrlanadilar.

Maqsadlarni belgilash va taraqqiyotni o‘lchash: Ta’lim sifatini o‘lchash uchun aniq maqsad va ko‘rsatkichlarni ishlab chiqish hamda ushbu maqsadlarni belgilash va o‘lchash jarayonida ota-onalar va jamiyat a’zolarini jalb qilish.

Ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlik maktab ta'limining samaradorligi va sifatini ta'minlash uchun doimiy harakat va yangilangan strategiyalarni talab qiladi.

Maktab homiyliklarini jalb qilish o'quv jarayonini qo'shimcha resurslar bilan ta'minlash va qo'llab-quvvatlashning samarali usuli bo'lishi mumkin. Maktab direktori homiylikni jalb qilish uchun ota-onalar, jamoat a'zolari va tashkilotlar bilan hamkorlik qilish uchun bir necha qadamlar qo'yishi mumkin:

Hamkorlik o'rnatish: Mahalliy korxonalar, notijorat tashkilotlar va jamoat guruhlari bilan aloqalarni o'rnating. Ularga maktabni qo'llab-quvvatlashda hamkorlik va sheriklikni taklif qiling.

Loyiha va dasturlarni ishlab chiqish: moliyalashtirish talab qilinadigan aniq loyihalar yoki dasturlarni ishlab chiqish. Bu, masalan, ta'lim imkoniyatlarini kengaytirish, maktab jihozlarini ta'mirlash va yangilash, tadbirlarni tashkil etish va hokazo dasturlar bo'lishi mumkin.

Rejalar va g'oyalar taqdimoti: Maktabni rivojlantirish bo'yicha reja va g'oyalaringizni taqdim etish uchun ota-onalar, jamoat a'zolari va tashkilotlar bilan uchrashing va sizga qanday resurslar kerakligini tushuntiring.

Fikr-mulohaza va oshkoralik: Homiylik mablag‘lari qanday ishlatilishi haqida ochiq va shaffof bo‘ling. Bajarilgan ishlar va erishilgan natijalar haqida hisobot va fikr-mulohazalarni taqdim eting.

Reklama va e'tirof: homiylarga ularning yordami evaziga reklama va e'tirof olish imkoniyatini taklif eting. Bunga maktab veb-saytida, reklama materiallarida, tadbirlarda va hokazolarda ularning nomini eslatish kiradi.

Ijtimoiy media va onlayn platformalardan foydalanish: Loyihalaringiz haqida so'zni tarqatish va potentsial donorlarning e'tiborini jalb qilish uchun ijtimoiy media va onlayn platformalardan foydalaning.

Mahalliy tadbirlar va tadbirlarda ishtirok eting: Tarmoqingizni kengaytirish va maktabingiz va uning ehtiyojlari haqida xabardorlikni oshirish uchun mahalliy tadbirlar va tadbirlarda ishtirok eting.

Minnatdorchilik va eʼtirof: qoʻllab-quvvatlaganliklari uchun homiylaringizga minnatdorchilik bildiring va minnatdorchilik bildiring. Bu minnatdorchilik eslatmalarini yozish, minnatdorchilik tadbirlarini tashkil etish va hokazolarni o'z ichiga olishi mumkin.

Homiylarni jalb qilish puxta tayyorgarlik, muloqot va hamkorlikni talab qiladi. Ota-onalar, jamiyat a'zolari va tashkilotlar bilan hamkorlik bu yo'nalishdagi sa'y-harakatlarni sezilarli darajada oshirishi mumkin.

Maktabda ma’naviy-ma’rifiy sohani rivojlantirish bo‘yicha ota-onalar, jamoatchilik va tashkilotlar bilan hamkorlik quyidagi usullar orqali amalga oshirilishi mumkin:

Ota-onalar yig‘ilishlari va seminarlarini tashkil etish: Ota-onalar bilan bolalarning ma’naviy rivojlanishi bilan bog‘liq mavzularni muhokama qilish uchun uchrashuvlar o‘tkazish, ular bilan bu borada foydali bo‘lishi mumkin bo‘lgan usullar va amaliyotlar haqida ma’lumot almashish.

Mehmon ma’ruzachilar va ekspertlarni taklif qilish: ma’naviyat yetakchilari, psixologlar, o‘qituvchilar va boshqa mutaxassislarni ma’naviy rivojlanish va ma’rifat masalalari bo‘yicha ma’ruzalar, seminarlar va mahorat darslarini o‘qish uchun taklif qiling.

Ma’naviyat bayramlari va tadbirlarini tashkil etish: Turli diniy-ma’naviy bayramlar hamda madaniy va milliy an’analarga bag‘ishlangan tadbirlar o‘tkazish. Bu Xotira kuni, kuni va boshqalarni nishonlash bo'lishi mumkin.

Ma'naviy klublar va guruhlarni yaratish: Talabalar va ularning ota-onalarini turli diniy va ma'naviy an'analarni o'rganish, kitobxonlik uchrashuvlarini tashkil etish, “Kitobxon oila” kabi tadbirlarni maktabda o‘tkazish.

Ijodiy usullardan foydalanish: o‘quvchilarni ma'naviy rivojlanish bilan bog'liq ijodiy loyihalarga jalb qiling, masalan, ularning ma'naviy qadriyatlari va e'tiqodlarini tushunishlarini aks ettiruvchi rasmlar, yozish, musiqa, drama va boshqalarni yaratish.

Xayriya tadbirlari va ko'ngillilar loyihalarini tashkil etish: muhtojlarga yordam berishga qaratilgan xayriya tadbirlari va ko'ngillilar loyihalarini o'tkazish, bu talabalarda hamdardlik, hamdardlik va ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirishga yordam beradi.

Mahalliy diniy va ma'naviy jamoalar bilan hamkorlik qilish: mahalliy diniy va ma'naviy jamoalar bilan hamkorlikda jamoat tadbirlari, manbalar va talabalar va ularning oilalari uchun ma'naviy rivojlanishni qo'llab-quvvatlash.

Ota-onalar va o'qituvchilarning malakasini oshirish: Ota-onalar va o'qituvchilar uchun ma'naviy tarbiya va o'quvchilarni rivojlantirish masalalari bo'yicha seminarlar va kurslar tashkil etish.

Bu hamkorlik usullari maktabda o‘quvchilarning ma’naviy o‘sishi va rivojlanishi uchun ijobiy muhit yaratishga yordam beradi.

​ Ota-onalar, jamiyat a’zolari va tashkilotlar bilan o‘quvchilarni kasbga yo‘naltirish bo‘yicha hamkorlik o‘quvchilarga o‘z kelajagi haqida ongli qarorlar qabul qilishda yordam berishning kalitidir. Bu erda bir nechta hamkorlik usullari mavjud:

Axborot tadbirlarini tashkil etish: Ota-onalar uchun turli kasbiy yo'nalishlar, martaba talablari va mehnat bozori haqida ma'lumot berish uchun seminarlar, ma'ruzalar va uchrashuvlar o'tkazish.

Mehmon ma'ruzachilarni va sanoat vakillarini taklif qilish: ma'ruzalar, mahorat darslari o'qish va martaba imkoniyatlarini muhokama qilish uchun turli kasb va soha vakillarini maktab tadbirlariga taklif qiling.

Kasb yarmarkalari va kasb kunlarini o‘tkazish: Talabalar turli kasb vakillari bilan uchrashishlari, turli mutaxassisliklar talablari va istiqbollari bilan tanishishlari mumkin bo‘lgan tadbirlarni tashkil etish.

Amaliyot va amaliyotlarni qo‘llab-quvvatlash: Talabalarga tanlagan sohalarida amaliy tajriba orttirish uchun amaliyot va amaliyot imkoniyatlarini taqdim etish uchun mahalliy korxonalar va tashkilotlar bilan hamkorlik qiling.

Kasbga yo'naltirish dasturlarini ishlab chiqish: Talabalarga o'z qiziqishlari va qobiliyatlarini aniqlashga yordam beradigan martaba dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish uchun kasbga yo'naltiruvchi tashkilotlar va mutaxassislar bilan hamkorlik qiling.

Individual maslahat va yordam: o'quvchilar va ularning ota-onalariga kasb tanlash, kasbiy rivojlanish va maktabga qabul qilish bo'yicha individual maslahat va yordam ko'rsatish.

Resurslar va materiallarni yarating: talabalar va ularning oilalari uchun ochiq bo'lgan ma'lumot broshyuralari, onlayn resurslar va kasbiy yo'nalish materiallarini ishlab chiqing.

Baholash va fikr-mulohazalar: Talabalar, ota-onalar va jamoatchilik vakillaridan kasbga yo‘naltirish dasturlari va tadbirlarining samaradorligi to‘g‘risida fikr-mulohazalarni to‘plash va undan doimiy takomillashtirish uchun foydalanish.

Ota-onalar, jamoatchilik va kasbiy maslahat tashkilotlari bilan hamkorlik qilish talabalarga o'zlarining martaba maqsadlari va ularga erishish strategiyalarini muvaffaqiyatli aniqlashlari mumkin bo'lgan qo'llab-quvvatlovchi va xabardor muhitni yaratishga yordam beradi.

Inklyuziv ta’limni tashkil etish ota-onalar, jamoatchilik vakillari va turli tashkilotlar bilan yaqin hamkorlikni talab qiladi. Maktab direktori inklyuziv ta’limni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun oilalar va jamiyat bilan munosabatlarni o‘rnatish uchun bir necha qadamlar qo‘yishi mumkin:

Ta'lim va xabardorlik: ota-onalar uchun inklyuziv ta'lim tushunchasi, uning afzalliklari va amalga oshirish usullarini tushuntiruvchi seminarlar va uchrashuvlar o'tkazish.

Ota-onalarni qarorlar qabul qilish jarayoniga jalb qilish: ota-onalarga maktabda inklyuziv ta'lim bo'yicha qarorlar qabul qilishda, shu jumladan siyosat, dasturlar va resurslarni ishlab chiqishda ishtirok etish imkoniyatini ta'minlash.

Qo'llab-quvvatlovchi muhit yaratish: ularning kelib chiqishi va ehtiyojlaridan qat'i nazar, barcha talabalar uchun do'stona va qo'llab-quvvatlovchi muhitni ta'minlang. Bunga o'quv joylarini moslashtirish, xodimlarni tayyorlash, ijtimoiy inklyuziyani qo'llab-quvvatlash va boshqalar kiradi.

Ota-onalar tashkilotlari va jamoat guruhlari bilan hamkorlik qilish: inklyuziv dasturlar va tashabbuslarni ishlab chiqish va qo'llab-quvvatlash uchun ota-onalar uyushmalari, alohida ehtiyojli bolalarni himoya qiluvchi tashkilotlar va boshqa jamoat guruhlari bilan hamkorlik qiling.

Axborot va resurslardan foydalanish imkoniyatini ta'minlash: ota-onalarga o'z farzandlarining o'qishi va rivojlanishini qo'llab-quvvatlash uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar va resurslardan, jumladan, ekspert maslahatlari, o'quv materiallari va boshqalardan foydalanish imkoniyatini ta'minlash.

Kasbiy ta'lim va xodimlarni qo'llab-quvvatlash: Maktab xodimlarining turli xil talabalar, shu jumladan alohida ta'limga muhtoj bo'lganlar bilan ishlash uchun zarur bilim, ko'nikma va resurslarga ega bo'lishini ta'minlash.

Muntazam muloqot va fikr-mulohazalar: ota-onalar bilan ochiq va muntazam muloqotda bo'lish, ularning farzandlarining yutuqlari va yutuqlari haqida ma'lumot berish va ularning maktab faoliyati haqidagi fikr-mulohazalarini qabul qilish.

Hamkorlikdagi tadbirlar va loyihalarni tashkil eting: Inklyuzivlikni targ'ib qiluvchi va alohida ehtiyojli talabalar, ularning ota-onalari va jamiyatni jalb qiladigan hamkorlikdagi tadbirlar va loyihalarni o'tkazing.

Ota-onalar, jamoatchilik vakillari va tashkilotlar bilan hamkorlik maktablarda inklyuziv ta’limni muvaffaqiyatli amalga oshirishning asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Ochiq va qo'llab-quvvatlovchi munosabatlarni o'rnatish barcha talabalarning rivojlanishi uchun ijobiy muhit yaratishga yordam beradi.

Maktabda inklyuziv ta'limni muvaffaqiyatli tashkil etish uchun direktor turli tashkilot va muassasalar bilan hamkorlik qilishi mumkin. Bu erda bir nechta turdagi tashkilotlar bilan ishlash foyda keltirishi mumkin:

Inklyuziv ta'lim markazlari: Bular inklyuziv ta'limni amalga oshirish bo'yicha ishlaydigan maktablarga o'quv materiallari, maslahat va uslubiy yordam beradigan ixtisoslashtirilgan o'quv va o'quv markazlari.

Ta'lim birlashmalari va tashkilotlari: Mahalliy va milliy ta'lim birlashmalari maktab direktorlariga inklyuziv ta'lim sohasida resurslar, o'qitish va ekspert yordamidan foydalanish imkoniyatini berishi mumkin.

Maxsus ta'lim ehtiyojlarini qo'llab-quvvatlash markazlari: Bu markazlar alohida ta'limga muhtoj bolalar va ularning oilalari hamda bunday bolalarga xizmat ko'rsatadigan maktablar uchun xizmatlar, yordam va resurslarni taqdim etadi.

Nodavlat notijorat tashkilotlari va xayriya fondlari: Fondlar, ota-onalar uyushmalari, jamoat tashkilotlari va nodavlat notijorat tashkilotlari inklyuziv ta’limni amalga oshirishda moliyaviy yordam, resurslar va ekspertiza bilan ta’minlashi mumkin.

Sog'liqni saqlash va reabilitatsiya markazlari: Sog'liqni saqlash va reabilitatsiya markazlari bilan hamkorlik qilish alohida ehtiyojli bolalarni inklyuziv muhitda muvaffaqiyatga erishishlari uchun zarur bo'lgan sog'liqni saqlash, terapiya va yordam bilan ta'minlashga yordam beradi.

Ota-onalar uyushmalari va hamjamiyatlari: Ota-onalar uyushmalari va jamoalar bilan o'zaro hamkorlik maktab direktoriga inklyuziv ta'limni amalga oshirish jarayonida ota-onalardan fikr-mulohaza, yordam va ishtirok etish imkonini beradi.

Biznes hamkorlar va mahalliy biznes: Mahalliy korxonalar va biznes hamjamiyatlari bilan hamkorlik stajirovka imkoniyatlarini yaratishga, professional yordam va inklyuziv dasturlar va tashabbuslar uchun moliyaviy yordamga olib kelishi mumkin.

Turli tashkilotlar bilan hamkorlik qilish maktab direktoriga maktabda inklyuziv ta’limni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur resurslar, ekspert yordami va hamkorlikni olishda yordam beradi.