MAVZU: TA’LIM SIFATINING MENEJMENTI
Reja:
1. Ta’lim sifati tushunchasi
2. Monitoring va uni tashkil etish.
3. Ta’lim sifatiga ta’sir qiluvchi omillar.
1. Ta’lim sifati tushunchasi
Ta’lim sifatini boshqarish bilan bog‘liq masalalarni ko‘rib chiqishdan oldin ushbu konsepsiyaning o‘zini aniqlab olish maqsadga muvofiq. Avvlo, sifat tushunchasiga to‘xtalsak. “Sifat - mahsulot yoki xizmatda ehtiyojni qondirish uchun haqiqiy imkoniyatni ta’minlaydigan xususiyatlarning mavjudligi”.
S.E.Shishov va V.A.Kalney ishlarida ta’lim sifati “jamiyatdagi ta’lim jarayonining holati va samaradorligini, uning jamiyat (turli ijtimoiy guruhlar) ehtiyojlari va umidlariga muvofiqligini belgilaydigan ijtimoiy kategoriya” sifatida talqin etiladi.
I.V.Bestujev Lada ta’lim sifati konsepsiyasini belgilashda ikkita muhim jihatni ajratib ko‘rsatadi:
1. Subyektiv sifat = shaxsiy qoniqish.
2. Obyektiv sifat = ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik.
Ayrim ilmiy adabiyotlarda ta’lim sifati - bilimning to‘liqligi va uning chuqurligi bilan belgilanadi, bu yerda to‘liqlik ... o‘quvchining o‘rganilayotgan predmetning mohiyatini tushunish uchun zarur va yetarli bo‘lgan xususiyatlarni takrorlash qobiliyati deb talqin qilinadi.
Bir qator tadqiqotchilar ta’lim sifatini tavsiflovchi barcha jihatlarni uch guruhga bo‘lishni taklif qilishadi:
ta’limga investitsiyalar ko‘rsatkichlari (resurslar bilan ta’minlash sifati);
ta’lim jarayoni bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar;
ta’lim natijalarining ko‘rsatkichlari.
Yuqoridagilarni umumlashtirgan holda, ta’lim sifati tushunchasi quyidagicha izoh berish mumkin:
Ta’limdan kutilayotgan natijalarni amalga oshirish yoki mavjud ehtiyojlarni qondirish salohiyati ta’lim sifati deb etaladi.
2. Monitoring va uni tashkil etish.
Ichki monitoring – ta’lim muassasasida o‘qituvchilar va o‘quvchilar faoliyatini baholash, ta’lim sifatini tekshirish, ta’lim muhitini nazorat qilish, o‘qituvchilarning ota-onalar bilan kallobaratsiya darajasini aniqlash jarayoni hisoblanadi. Ichki monitoring ta’lim tashkilotida maktab rahbariyati tomonidan tashkil etiladi va o‘tkaziladi. Bunda ikki muhim jarayon amalga oshiriladi:
– o‘quvchilarning fanlar kesimida nazorat ishlarini o‘tkazish va natijalarini tahlil qilish;
– o‘quvchilar, ularning ota-onalari va o‘qituvchilar o‘rtasida so‘rovnomalar o‘tkazish.
Bunda, avvalo, fan bo‘yicha davlat ta’lim standatlari va o‘quv dasturlarida belgilangan maqsadga erishilganligini tekshirish imkonini beradigan topshiriqlar yordamida fanlar bo‘yicha o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi aniqlanadi. Qolaversa, o‘quvchilar, ularning ota-onalar va o‘qituvchilardan so‘rovnomalar olinadi.
O‘quvchilardan olinadiga so‘rovnomalar mazmuni quyidagicha bo‘ladi: fandan dars beradigan o‘qituvchilarning oʻz fanini bilish darajasi, dars berish metodikasi, pedagogik-psixologik kompetensiyasi, raqamli savodxonlik darajasi, pedagog etikasi, baholash savodxonlik darajasi, o‘quvchilar bilan ishlash darajasi, gender tengligiga amal qilish darajasini aniqlash maqsadida so‘rovnoma o‘tkaziladi. Quyida o‘quvchilardan olinishi mumkin bo‘lgan so‘rovnoma namunasi berilagan.
Oʻquvchilarning fanlar kesimida nazorat ishlaridan olgan natijalarini tahlil qilish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
1. Fan boʻyicha oʻquvchilarning oʻzlashtirish koʻrsatkichini aniqlash.
2. Fan boʻyicha oʻquvchilarning sifat koʻrsatkichini aniqlash.
Bu ikkisi fan boʻyicha oʻqitish samaradorligini aniqlashda muhim hisoblanadi.
1. Fan boʻyicha oʻquvchilarning oʻzlashtirish koʻrsatkichini aniqlash. Bunda nazorat ishlari natijalari tahlil etiladi.
Fan boʻyicha oʻquvchilarning oʻzlashtirish koʻrsatkichi quyidagi formula boʻyicha aniqlanadi:
Q – sinfdagi oʻquvchilarning fan boʻyicha “qoniqarli” va undan yuqori baho olganlari miqdori;
C – sinfdagi oʻquvchilarning umumiy soni;
U – fan boʻyicha oʻquvchilarning oʻzlashtirish koʻrsatkichi.
2. Fan boʻyicha oʻquvchilarning sifat koʻrsatkichini aniqlash. Bunda ham nazorat ishlari natijalari tahlil etiladi. Fan boʻyicha oʻquvchilarning sifat koʻrsatkichi quyidagi formula boʻyicha aniqlanadi:
T – sinfdagi oʻquvchilarning fan boʻyicha “yaxshi” va undan yuqori baho olganlari miqdori;
C – sinfdagi oʻquvchilarning umumiy soni;
K – fan boʻyicha oʻquvchilarning sifat koʻrsatkichi.
Masalan, “X” maktabda matematika fanidan 9- “B” sinflarning natijalarini tahlil qilib ko‘ramiz:
O‘quvchilar F.I.Sh. |
O‘quvchi natijasi ballda |
O‘quvchi natijasi bahoda |
A o‘quvchi |
86 |
a’lo |
B o‘quvchi |
68 |
qoniqarli |
D o‘quvchi |
58 |
qoniqarli |
E o‘quvchi |
62 |
qoniqarli |
F o‘quvchi |
90 |
a’lo |
G o‘quvchi |
79 |
yaxshi |
H o‘quvchi |
82 |
yaxshi |
N o‘quvchi |
80 |
yaxshi |
L o‘quvchi |
76 |
yaxshi |
I o‘quvchi |
45 |
qoniqarsiz |
Ushbu 9-“B” sinfda matematika fanidan oʻquvchilarning oʻzlashtirish ko‘rsatkichi foizni tashkil etmoqda. Mazkur fandan 10 % o‘quvchilar belgilangan minimal talabni ham bajara olmagan. Ushbu o‘quvchilarning boshqa fanlardan o‘zlashtirish darjasiga va so‘rovnomaga bergan javoblariga tayanib, natijalarni yaxshilash uchun tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Shundan so‘ng so‘rovnoma va o‘quvchilar natijalarini o‘zaro qiyoslab, istiqboldagi darslar sifatini yaxshilashi maqsadida fan oʻqituvchilarga oʻz fanini bilish darajasini, dars berish metodikasini, pedagogik-psixologik kompetensiyasi, pedagogik etika, estetikasini oshirish va raqamli savodxonlik, baholash savodxonlik ko‘nikmalarini rivojlantirish hamda fan kontenti yanada yaxshilash yuzasidan tavsiyalar berish mumkin. Shu bilan birga, fan o‘qituvchilari o‘rtasida ta’lim muhiti va boshqaruv samaradorligini oshirish yuzasidan so‘rovnomalar tashkil etib, natijalari asosida ta’lim muassasasidagi ta’limiy muhitni yanada yaxshilash mumkin.
Monitoring natijalari asosida xulosalar – qarorlar qabul qilish uchun asos hamda takomillashtirish vositasi bo‘lib xizmat qiladi.
3. Ta’lim sifatiga ta’sir qiluvchi omillar.
Ta’lim sifatiga bir qator omillar ta’sir qiladi. Jumladan, pedagoglar faoliyati, kasbiy kompetentligi, ta’lim muassasasida yaratilgan shart-sharoitlar, moddiy-texnik baza, jamoa o‘rtasidagi munosabatlar, ta’lim muhiti, ota-onalar bilan hamkorlik, kontent sifati, darslik va o‘quv materiallari sifati, o‘qituvchilarning o‘z kasbiy faoliyatidan qoniqish hissi va boshqalar.
Ta’lim muassasasida ta’lim sifatini oshirish uchun quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiq:
1. Malakali pedagoglarni ishga olish amaliyoti joriy etish;
2. Makab moddiy-texnik bazasini yaxshilash choralarini ko‘rish.
3. Sifatli dars o‘tish va tajriba almashish amaliyotini yo‘lga qo‘yish
4. Ota-onalar bilan uzviy hamkorlikni yo‘lga qo‘yish;
5. Maktab jamoasi ichida munosabatlari to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish;
6. Ichki monitoringni to‘g‘ri va muntazam tashkil etish;
7. O‘qituvchilarni rag‘abtlantirsh mexanizmlarini yaxshilash.