Reja: 

1.     Ta’lim tizimini boshqarish

2.     Boshqarishning ilmiy asoslari

3.     Boshqaruv strategiyasining mohiyati va vazifalari

4.     Umumiy o’rta ta’lim tizimini me’yoriy-huquqiy ta’minoti.

Ta’lim sifatini oshirish uchun e’tiborni avvalo tizimga qaratish kerak. Ta’limda boshqaruvga doir mummolarning vujudga kelishining asosiy sabablaridan biri, jamiyat hamda iqtisodiyotning keskin o’zgarib borishida.

Boshqaruv — bu tizimni shakllantirish va rivojlantirish maqsadida uni sifatini ta'minlash, tartibga solish uchun ta’sir etishdir.

Amerikacha boshqaruvda — tashabbuskorlik, yuqori kasbiy tayyorgarlik, taslikilotchilik, ishchanlik;

Yaponcha boshqaruvda — har bir xodimga g'amxo'rlik, ishlab chiqarishning ijtimoiy xavfsizligi, shakllanish istagi, icliki go'zallik;

Fransuzcha boshqaruvda—boshqaruv tizimini shakllantirish uchun insoniy madaniyat, yuqori darajadagi aloqadorlik madaniyati, milliy, tarixiy.
madaniy an'ana elementlaridan foydalanish.

Menejment - bu inglizcha so’z bo’lib, ingliz tilining Oksford lug’atida berilgan ta‘rifga binoan u:

- boshqaruv hokimiyati va san‘ati;

- resurslarni boshqarish bo’yicha a‘lohida mohirlik va ma‘muriy ko’nikmalar tushuniladi.

Pedagogik tizimni boshqarishning asosiy prinsiplariga quyidagilar kiradi:

- boshqaruvni demaratizatsiyalashtirish va insonparvarlashtirish;

- boshqarishni tizimliligi va yagonaliligi;

- boshqarishda markaz va hudud uyg'unligi;

- boshqaruvda yakka boshqaruv va jamoatchilik uyg'unligi;

- boshqaruvni ilmiy asoslanganligi;

- boshqarishda ma'lumotlarni to’liqligi va haqqoniyligi

Boshqaruvning ilmiy asoslanganligi prinsipi. Ushbu prinsip boshqaruv tizimini boshqamv fanining so'nggi yutuqlari asosida tashkil etishni ifodalaydi. Rahbar pedagogik tizim va jamiyat rivojlanishining obyektik tendensiyalarini,
qonuniyatlarini tushunishi va hisobga olishi zarur. Boshqaruvni ilmiy asoslanganligi prinsipiga amal qilish pedagogik tizimni boshqarish holati to’g’risidagi ma'lumotlarni to’liqligiga va ishonchliligiga bog’liq.

Boshqarish vazifasi mohiyatli zaruriy, takrorlanuvchi xarakatlar majmui bo’lib, yagona mazmun va maqsadga qaratilgan. Bunda boshqarish faoliyati birbiriga bog’liq va alohida vazifalarni o’z ichiga oladi bunda boshqarish vazifalari rejalashtirish, tartibga solish, tashkil etish, sozlash, muvofiqlashtirish, nazorat, rag’batlantirish, izlash, faollashtirish, hisob-kitob kabi harakatlar orqali amalga oshiriladi. Boshqarish vazifalarini amalga oshirish uchun ta’lim muassasasida boshqarish tizimini tashkil etiladi. Bu asosan boshqarish sub’ekti direktor oliy o’quv yurtlarida esa rektor o’z navbatida boshqarish bo’g’inlarini tashkil etadi. Shu bo’g’inlar orqali u boshqarish ob’ektiga ta’sir ko’rsatadi. Bu ta’sir mavjud ob’ekt rivojlanishini tezlashtirishga xizmat qiladi. Yuqorida aytilganidek, boshqarish sub’ektlar faoliyatining harakatlari majmui bo’lib, har xil vazifalarni ado etish hisoblanadi.

Ta’limni boshqarish nazariyasida uning o’ziga xosligi ma’lum mezonlarga ko’ra tasniflangan boshqaruvga turli yondashuvlarda namoyon bo’ladi. Bu yondashuvlar boshqaruv jarayonining mohiyatini belgilab beradi va uning evolyutsiyasini tarixiy-pedagogik tadqiq qilish jarayonida tahlil predmeti boʻlib xizmat qilishi, ushbu boshqaruvning yetakchi paradigmasini kvalifikatsiya qilish funksiyasini bajarishi mumkin. Shubhasiz, ularning har biri boshqaruvni shakllantirish jarayonida u yoki bu tarixiy bosqichda ma’lum foyda keltirgan. Strategik menejment sohasidagi ishlarni tahlil qilish bunday boshqaruvning mohiyati va o’ziga xos xususiyatlarini ochib berishga, «strategiya» tushunchasining asosiy xususiyatlarini va uning «rivojlanish» va «prognozlash» tushunchalari bilan bog’liqligini aniqlashga imkon berdi.

Ta’limda «strategiya», «strategik menejment (menejment)» tushunchalari operativ boshqaruv va menejment o’rtasidagi farqlarni ko’rsatish uchun kiritildi, bunda asosiy e’tibor tashqi omillarga qaratiladi. Biroq, mualliflar bu mohiyatni belgilashda turlicha urg’u beradilar. Demak, G.Mintzberg, J.Kvinn, S.Goshals strategik menejmentni “tanlangan maqsadlarni amalga oshirishdan va munosabatlarning istalgan holatiga erishishga urinishlardan iborat tizim va uning muhiti o‘rtasidagi aloqani aniqlash va o‘rnatish jarayoni” deb qaraydilar. Resurslarni taqsimlash orqali atrof-muhit bilan samarali va samarali harakat qilish imkonini beradi. Strategik menejment Ta’lim tizimining o’ziga xos xususiyatlari bor, ular quyidagilar bilan belgilanadi:

 • Ta’lim sohasi eng innovatsion sohalardan biri bo’lib kelgan va shunday bo’lib, u asosan samaradorlikni belgilaydi innovatsion faoliyat boshqa sohalarda;

• ta’lim tizimi Bu ochiq, moslashuvchan, individuallashtirilgan, ijodiy bilimlarning, insonning butun umri davomida uzluksiz ta’lim olishining global tizimi bo’lib, ta’lim sohasidagi ishlab chiqarish innovatsiyalari (o’qitish va o’qitish texnologiyalari, usullari va usullari) va boshqaruv innovatsiyalari (yangi) birligini ifodalaydi. Ta’lim sohasidagi iqtisodiy mexanizmlar , yangi tashkiliy tuzilmalar, institutsional shakllar);

• ta’lim tizimini rivojlantirishni boshqarish texnologik, pedagogik, tashkiliy innovatsiyalarni joriy etish bo’yicha ta’sirlar tizimini kerakli tendentsiyalarni ta’minlaydigan, yuzaga kelishi mumkin bo’lgan inqiroz va qarama-qarshiliklarni oldindan ko’ra oladigan va bartaraf etadigan, tizimning yaxlitligini ta’minlaydigan tarzda tashkil etishni nazarda tutadi;

• ta’lim tizimini strategik boshqarish innovatsion xarakterga ega bo‘lib, strategik xatarlarni, shu jumladan turli siyosiy hodisalar, kutilmagan davlat qonunlari va qoidalari, ta’lim tizimiga qo‘yiladigan ijtimoiy talablar va uning real resurslari o‘rtasidagi nomuvofiqlik bilan bog‘liq xavflarni boshqarishni o‘z ichiga oladi. Ta’lim tizimini boshqarishni rivojlantirishni o’rganishda strategik paradigmadan foydalanish, bizning fikrimizcha, nafaqat ushbu rivojlanishning etakchi tendentsiyalarini, balki eng muhim tendentsiyalarni ham saralash imkonini beradi.

“Vazifalar” deganda biz kelajakdagi natija (maqsad) modeli shartlarini, natijaga erishish vositalarini, mablag‘lardan foydalanish usullarini, faoliyatni amalga oshirish shartlarini va kelajakdagi natijani baholash mezonlarini tushunamiz. Strategiyani amalga oshirish o’zaro bog’liq ikkita vazifani hal qiladi:

1. Strategiya - bu ta’lim muassasasining sheriklar va raqobatchilar bilan munosabatlarini o’zgartirish vositasi, buning natijasida ta’lim muassasasi raqobatdosh ustunliklarga ega bo’ladi.

2. Ta’lim tizimini boshqarish: ichki o‘zgarishlar (majmui moddiytexnikaviy, uslubiy jihozlar muassasalar, tashkiliy tuzilmadagi o’zgarishlar va professional mukammallik uning rahbarlari va xodimlari).

Bu sizga tashqi muhitdagi o’zgarishlarga munosib munosabatda bo’lish, ularga moslashish va ulardan o’z maqsadlarida foydalanish imkonini beradi. Usullar Strategiyani ishlab chiqishda ta’lim muassasasi faoliyatining ko’p bosqichli xususiyatini hisobga olish kerak.

Strategiyani ishlab chiqishda ta’lim tizimi atrofida yuzaga kelgan shartsharoitlar tahlil qilinadi: Ta’lim tizimi, ta’lim muassasasi xizmatlariga byudjet va tijorat talabining rivojlanish imkoniyatlari va tendentsiyalari; Boshqa ta’lim tizimlari, ta’lim muassasalari bilan integratsiya qilish imkoniyatlari; Ta’limning tashqi ishlab chiquvchilar, mijozlar, vositachilar va xizmatlar iste’molchilari bilan vertikal integratsiyalashuvi imkoniyatlari; Strategiyani ishlab chiqish strategik maqsadlarga erishish yo’llarini aniqroq aniqlash imkonini beruvchi bir qator tamoyillarga asoslanadi. Asta-sekin o’sish nazariyasi- ta’lim muassasasi tizimini tashqi muhit sharoitlariga bosqichma-bosqich moslashtirish. Moslashuvchan yondashuv - joriy sharoitga qarab tezkor o’zgarishlar va rejalashtirish tadbirlari. Ijodkorlik- Hozirgi va kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan muammolarni hal qilishda oldindan ko’ra bilishga urg’u berish.

Strategiyani ishlab chiqishda quyidagilarni hisobga oling:

-Ta’lim tizimi, ta’lim muassasasi faoliyatining barcha sohalarini qamrab olish;

-Tashqi sharoitlar bilan muvofiqlik;

-Resurs imkoniyatlariga muvofiqligi;

-Ta’lim tizimini, ta’lim muassasasini rivojlantirishning uzoq muddatli yo’nalishlari bilan aloqa qilish;

-Ta’lim muassasasi tomonidan qabul qilingan maqsad va vazifalarda ustuvorliklarni hisobga olish;

Ta’lim muassasasining rivojlanish strategiyasi strategik reja shaklida taqdim etilishi mumkin. Strategik reja - bu ta’lim muassasasining raqobatbardoshligini oshirish uchun asosiy narsaga qaratilgan qisqa hujjat. Strategik rejada ma’muriyat va xodimlar, potentsial investorlar, hokimiyat va jamoatchilik uchun kelajakni ko’rishni hisobga olgan holda tezkor qarorlar qabul qilishda yo’l-yo’riq ko’rsatadigan g’oyalar mavjud. Strategik reja boshqa turdagi rejalarni bekor qilmaydi yoki almashtirmaydi, u faqat ta’lim muassasasi uchun eng muhim, ustuvor yo’nalishlarda rivojlanishni belgilaydi.

Strategik rejani takomillashtirish va takomillashtirish har 3-5 yilda bir marta amalga oshiriladi. Strategiyani amalga oshirishning asosiy vazifasi yuqori strategik salohiyatga ega, tashqi muhitdagi oʻzgarishlarga tez moslasha oladigan, uzoq muddatli istiqbolda raqobatbardosh va izchil yuqori natijalarga erishadigan tashkilotni barpo etishdan iborat.

Ushbu vazifani amalga oshirish uchun strategiyani amalga oshirish jarayonida ta’lim muassasasi ma’muriyati o’z faoliyatini quyidagi yo’nalishlarga qaratadi:

-Resurslarni faoliyat o’rtasida taqsimlash, bu ayniqsa resurslarning etishmasligi yoki ularning yuqori narxida muhim ahamiyatga ega;

-Strategik qarashlar, missiyalar, maqsadlar va strategik yo’riqnomalarni butun professor-o’qituvchilar tarkibiga etkazish, muvofiqlashtirish va muvofiqlashtirish orqali ierarxiya va funktsional bo’linmalarning barcha darajalarida strategiya elementlarining uzluksizligini ta’minlashni o’z ichiga olgan strategiyani qo’llab-quvvatlash siyosatini yaratish. ta’lim muassasasining barcha rejalari, dasturlari, loyihalari;

-professor-o’qituvchilar tarkibini strategik maqsadlarga, shu jumladan nafaqat moddiy rag’batlantirish usullarini, balki xodimlarni nazorat qilish va ta’sir qilishning ma’muriy usullarini, shuningdek, ma’naviy rag’batlantirish va martaba o’sishini rag’batlantirish choralarini rag’batlantirish;

-strategik va taktik rejalarni amalga oshirish jarayonida natijalarga erishganlik uchun javobgarlik darajasini va belgilangan strategik maqsad va vazifalarga erishishdagi hissasini hisobga olgan holda adolatli haq to‘lashni ta’minlash;

-Strategiyani amalga oshirishni qo’llab-quvvatlovchi korporativ madaniyatni yaratish, shu jumladan «korporativ ruhni shakllantirish», xodimlarning sodiqligini rivojlantirish, kadrlar almashinuvini kamaytirish, ta’lim muassasasi maqsadlariga muvofiq tashabbuskorlikni oshirish, tashkilot xodimlarini ijtimoiylashtirish;

-Ta’lim muassasasining barcha xodimlarini zarur ma’lumotlar, aloqalar bilan ta’minlash, strategiyani amalga oshirishni boshqarish uchun uslubiy va tashkiliy vositalarni ishlab chiqish;

-Muassasaning uzluksiz rivojlanishi uchun ijobiy tajribalardan foydalanish, jumladan, pedagog kadrlarning uzluksiz malakasini oshirish va malakasini oshirish tizimini yo‘lga qo‘yish, o‘zaro tajriba almashish, tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash, ijodiy muhitni shakllantirish maqsadida doimiy o‘quv-amaliy seminarlar tashkil etish; Shunday qilib, agar rahbarning qarori yakuniy va muhokama qilinmaydigan ta’lim muassasasida avtoritar madaniyat shakllangan bo’lsa, guruh mas’uliyati tizimini joriy etish aslida muassasa faoliyatini falaj qiladi, chunki jamoa a’zolari teng huquqlarga ega. vakolatlari yagona mustaqil qaror qabul qila olmaydi. Aksincha, boshqaruvning «demokratik» uslubi, muassasada kollegial qarorlar qabul qilish an’anasi, hatto avtoritar boshqaruvni talab qiladigan favqulodda vaziyatlarda ham rahbar tomonidan strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish uchun mas’uliyatning jamlanishiga kuchli qarshilik ko’rsatadi. Strategik tanlov, agar uni amalga oshirishda muassasaning eng yaxshi mutaxassislarining ularning funktsional yo’nalishlari bo’yicha fikrlari hisobga olinsa, eng yaxshi bo’ladi.

Ta’lim muassasasini boshqarishni tartibga solish tizimining asosiy elementlaridan biri bo’lgan rivojlanish dasturi o’ziga xos xususiyatlarga ega. Uning tarkibiga quyidagilar kiradi:

-         ta’lim muassasasining ta’lim tizimining holati va o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil qilish; kuchli va zaif tomonlarini, imkoniyatlar va cheklovlarni tahlil qilish;

-         ta’lim muassasasi ta’lim tizimining holatini muammoli tahlil qilish; ta’lim muassasasini rivojlantirish dasturining maqsadlari va kutilayotgan natijalari; maqsadlarga erishish uchun harakatlar;

-         rivojlanish dasturini amalga oshirish bo’yicha reja-jadval; xarajatlar smetasi loyihasi, rejalashtirilgan natijalarga erishish monitoringi. Rivojlanish dasturining maqsadlarini amalga oshirish bo’yicha loyiha faoliyati natijasi umuman ta’lim jarayonida sezilarli o’zgarishlar bo’lishi kerak - bu maqsadlar, tuzilma, texnologiyalar, xodimlar, sharoitlar va boshqalardagi o’zgarishlar.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Abdeev R.F. Boshqaruv mexanizmi, uning genezisi va tizimni tashkil etuvchi roli // Falsafiy fanlar. - 1990. - No 4. - S. 105-113.

 2. Afanasiev V.G. Dastur-maqsadlarni boshqarish; Jamiyatni ilmiy boshqarish; nashr 2 / ed. OK. Naumenko, G.P. Juravleva, V.V. Grigoryev. - M., 1978. - S. 45-87.

3. Davydov V.V. Rivojlantirib ta’lim nazariyasi; RAO, psixo. in-t, xalqaro