MAVZU:   UMUMIY OʻRTA TAʼLIM TIZIMIDA DTS, DTT VA KASB STANDARTLARI

 Reja:

1. Umumiy o‘rta ta’lim tizimi
2. Milliy o‘quv dasturi.
3. Maktab direktori Kasb standarti.

Davlat ta’lim muassasasi – davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan davlat mulki bo‘lgan mol-mulk negizida tashkil etilgan, davlat ta’lim standartlariga va davlat ta’lim talablariga muvofiq ta’lim beradigan muassasa; Davlat ta’lim standartlari umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, professional hamda oliy ta’lim mazmuni va sifatiga oid talablarni belgilaydi.

Davlat ta’lim standartlari – davlat tomonidan ta’limning mazmuni va sifatiga nisbatan belgilanadigan talablar majmui; 

Davlat ta’lim standartlari – umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, professional hamda oliy ta’lim mazmuni va sifatiga oid talablarni belgilaydi.

Davlat ta’lim talablari – ta’limning tuzilmasiga, mazmuniga va uni amalga oshirish shart-sharoitlariga, shuningdek ta’lim oluvchilarning jismoniy, shaxsiy, intellektual, ilmiy hamda kasbiy sifatlariga qo‘yiladigan majburiy talablar; 

 Davlat ta’lim talablari ta’lim sohasidagi tegishli vakolatli davlat boshqaruvi organlari tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi; 

Davlat ta’lim talablari: maktabdan tashqari ta’lim, oliy ta’limdan keyingi ta’lim, shuningdek kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish mazmunini;

 ta’lim tuzilmasini va ta’limni amalga oshirish shartlarini;

ta’lim oluvchilarning jismoniy, shaxsiy, intellektual, ilmiy va kasbga oid sifatlari to‘g‘risidagi normalarni belgilaydi.

Davlat ta’lim talablari:

maktabdan tashqari ta’lim, oliy ta’limdan keyingi ta’lim, shuningdek kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish mazmunini;

ta’lim tuzilmasini va ta’limni amalga oshirish shartlarini;

ta’lim oluvchilarning jismoniy, shaxsiy, intellektual, ilmiy va kasbga oid sifatlari to‘g‘risidagi normalarni belgilaydi.

Malaka – shaxsning kasbiy faoliyatning muayyan turini bajarishga tayyorgarligini ifodalaydigan, ma’lumot to‘g‘risidagi tegishli hujjat bilan tasdiqlanadigan bilim, qobiliyat, mahorat va ko‘nikmalar darajasi; 

Mutaxassislik – malaka berish bilan yakunlanadigan muayyan kasbiy tayyorgarlik turining nomi;

Nodavlat ta’lim tashkilotlari mustaqil ishlab chiqilgan va litsenziyada ko‘rsatilgan o‘quv dasturlari asosida ta’lim faoliyatini amalga oshirishlari mumkin.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi davlat ta’lim standartlari, malaka talablari, oliy ta’lim, o‘rta maxsus ta’lim hamda professional ta’limning o‘quv rejalari va o‘quv dasturlari ishlab chiqilishini ta’minlaydi. Ushbu maqsadlar uchun O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tayanch davlat oliy ta’lim va professional ta’lim muassasalarini belgilaydi.

Tayanch davlat oliy ta’lim va professional ta’lim muassasalari kadrlarning talabgorlari ishtirokida davlat ta’lim standartlarini, malaka talablarini, o‘quv rejalari va o‘quv dasturlarini tayyorlashni amalga oshiradi. 

Davlat ta’lim standartlari kasbiy standartlar asosida ishlab chiqiladi.

O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlari ishlab chiqilishini ta’minlaydi.

Oliy, professional, o‘rta maxsus va umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlari, malaka talablari, o‘quv rejalari va o‘quv dasturlari O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarni rivojlantirish agentligi tomonidan tasdiqlanadi.

Tegishli vakolatlar berilgan boshqa vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralar davlat ta’lim standartlarini O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi bilan kelishilgan holda ishlab chiqadi hamda tasdiqlaydi.

Davlat ta’lim talablari – ta’lim sohasidagi tegishli vakolatli davlat boshqaruvi organlari tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. 

Jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan shaxslarni o‘qitish maxsus o‘quv dasturlari asosida amalga oshiriladi.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi davlat oliy ta’lim muassasalariga mustaqil ishlab chiqilgan va tasdiqlangan o‘quv dasturlari, malaka talablari hamda o‘quv rejalari asosida ta’lim xizmatlari ko‘rsatish bo‘yicha vakolatlarni berishi mumkin.

Umumiy o‘rta ta’limning

DAVLAT TA’LIM STANDARTI

Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti DTSning maqsad va vazifalarini, asosiy prinsiplarini, tarkibiy qismlarini, davlat ta’lim standartlarini joriy etish hamda davlat ta’lim standartlari talablariga rioya etilishini nazorat qilish tartibini belgilaydi.

Davlat ta’lim standartini ishlab chiqish quyidagi hujjatlarga asoslanadi:

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi;

«Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni;

«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni;

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Uzluksiz ta’lim tizimi uchun davlat ta’lim standartlarini ishlab chiqish va amalda joriy etish to‘g‘risida» 1998-yil 5-yanvardagi 5-son qarori;

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo‘yicha davlat ta’lim standartini tasdiqlash to‘g‘risida» 2013-yil 8-maydagi 124-son qarori;

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Umumiy o‘rta ta’lim to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash to‘g‘risida»gi 2017-yil 15-martdagi 140-son qarori;

O‘zDSt 1.0-98. «O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy qoidalar»;

O‘zDSt 1.1-92. «O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. O‘zbekiston Respublikasi standartlarini ishlab chiqish, muvofiqlashtirish, tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tkazish tartiblari»;

O‘z DSt 1.5-93. «Standartlashtirishga doir normativ hujjatlarni ko‘rib chiqish, tekshirish, o‘zgartirish kiritish va bekor qilish tartibi»;

O‘z DSt 1157:2008. Hujjatlarni unifikatsiyalashtirish tizimi. Tashkiliy-farmoyish hujjatlar tizimi. Hujjatlarni rasmiylashtirishga bo‘lgan talablar.

O‘z DSt 1.8:2009. Asosiy qoidalar. Tavsiyalar.

3. Davlat ta’lim standartini bajarish O‘zbekiston Respublikasi hududida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha umumiy o‘rta ta’lim muassasalari uchun majburiydir.

Davlat ta’lim standartining maqsadi – umumiy o‘rta ta’lim tizimini mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, ma’naviy barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat.

Davlat ta’lim standartining vazifalari quyidagilardan iborat:

• umumiy o‘rta ta’lim mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;
• milliy, umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlar asosida o‘quvchilarni tarbiyalashning samarali shakllari va usullarini joriy etish;
• o‘quv-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining o‘quvchilari va bitiruvchilarining malakasiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;
• kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash;
• ta’lim va uning pirovard natijalari, o‘quvchilarning malaka talablarini egallaganlik darajasini tizimli baholash tartibini, shuningdek ta’lim-tarbiya faoliyati sifatini nazorat qilishning huquqiy asoslarini takomillashtirish;
• davlat ta’lim standartlari talablarining ta’lim sifati va kadrlar tayyorlashga qo‘yiladigan xalqaro talablarga muvofiqligini ta’minlash.

Umumiy o‘rta ta’lim davlat ta’lim standartining asosiy prinsiplari

Davlat ta’lim standarti quyidagi asosiy prinsiplarga asoslanadi:

• o‘quvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustuvorligi;
• umumiy o‘rta ta’lim mazmunining insonparvarligi;
• davlat ta’lim standartining ta’lim sohasidagi davlat va jamiyat talablariga, shaxs ehtiyojiga mosligi;
• umumiy o‘rta ta’limning boshqa ta’lim turlari va bosqichlari bilan uzluksizligi va ta’lim mazmunining uzviyligi;
• umumiy o‘rta ta’lim mazmunining respublikadagi barcha hududlarda birligi va yaxlitligi;
• umumiy o‘rta ta’limning mazmuni, shakli, vositalari va usullarini tanlashda innovatsiya texnologiyalariga asoslanilganligi;
• o‘quvchilarda fanlarni o‘rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun tayanch va fanlarga oid umumiy kompetensiyalarni rivojlantirishning ta’minlanganligi;
• rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ta’lim sohasida me’yorlarni belgilash tajribasidan milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda foydalanish.

Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartining tarkibiy qismlari

• umumiy o‘rta ta’limning tayanch o‘quv rejasi;
• umumiy o‘rta ta’limning o‘quv dasturi;
• umumiy o‘rta ta’limning malaka talablari;
• baholash tizimi.

UMUMIY O‘RTA TA’LIMNING TAYANCH O‘QUV REJASI

Umumiy o‘rta ta’limning tayanch o‘quv rejasi umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qitiladigan o‘quv fanlari nomi, o‘quv yuklamasining minimal hajmi hamda ularning sinflar bo‘yicha taqsimoti belgilangan hujjat hisoblanadi.

• tayanch o‘quv reja umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining dars jadvalini ishlab chiqish uchun asos hisoblanadi.
• tayanch o‘quv reja umumta’lim fanlari bo‘yicha belgilangan ta’lim mazmunini o‘quvchiga yetkazish uchun ajratilgan o‘quv soatlari (davlat ixtiyoridagi va maktab ixtiyoridagi soatlar)ning minimal hajmini belgilaydi.

Pedagog kadrlar salohiyati hamda moddiy-texnika bazasi yetarli bo‘lgan umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Toshkent shahar xalq ta’limi bosh boshqarmasi va viloyatlar xalq ta’limi boshqarmalarining ruxsati bilan umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining pedagogik kengashlariga dars jadvalini tuzishda tayanch o‘quv rejadagi umumiy soatlar hajmidan oshmagan holda, ma’lum bir fanlarni chuqurlashtirib o‘qitish maqsadida 15 %gacha o‘zgartirish kiritish huquqi beriladi.

UMUMIY O‘RTA TA’LIMNING O‘QUV DASTURI

 O‘rta ta’limning o‘quv dasturi tayanch o‘quv rejaga muvofiq o‘quv fanlarining sinflar va mavzular bo‘yicha hajmi, mazmuni, o‘rganish ketma-ketligi va shakllantiriladigan kompetensiyalari belgilangan hujjat hisoblanadi.

O‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va – tasdiqlanadi.

UMUMIY O‘RTA TA’LIMNING MALAKA TALABLARI

Umumiy o‘rta ta’limning malaka talablari umumta’lim fanlari bo‘yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, o‘quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo‘yiladigan talablardan iborat bo‘lib, u quyidagilardan tashkil topadi:

bilim  – o‘rganilgan ma’lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish;

ko‘nikma – o‘rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo‘llay olish;

malaka – o‘rganilgan bilim va shakllangan ko‘nikmalarni notanish vaziyatlarda qo‘llay olish va yangi bilimlar hosil qilish;

kompetensiya – mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni kundalik faoliyatda qo‘llay olish qobiliyati.

BAHOLASH TIZIMI

Baholash tizimi – davlat ta’lim standarti bo‘yicha umumiy o‘rta ta’limning malaka talablarini o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi darajasini hamda umumiy o‘rta ta’lim muassasasining faoliyati samaradorligini aniqlaydigan mezonlar majmuidan iborat.

UMUMIY O‘RTA TA’LIMNING DAVLAT TA’LIM STANDARTINI JORIY ETISH TARTIBI

O‘zbekiston Respublikasida davlat ta’lim standartini joriy etish, muvofiqlashtirish, unga metodik rahbarlik qilish O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.

Davlat ta’lim standartini joriy etish, shu jumladan, umumta’lim fanlari bo‘yicha ta’lim mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan minimal talablarni, umumiy o‘rta ta’lim muassasalari bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablarini tasdiqlash pedagogik tajriba-sinov ishlari muvaffaqiyatli yakunlanib, ularga ekspert baho berilgach amalga oshiriladi.

Davlat ta’lim standartiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan amalga oshiriladi.

UMUMIY O‘RTA TA’LIMNING DAVLAT TA’LIM STANDARTI TALABLARIGA RIOYA ETILISHINI NAZORAT QILISH

• Davlat ta’lim standarti talablariga rioya qilish ustidan nazoratni amalga oshirishning maqsadi – davlat ta’lim standarti talablarini bajarish darajasini aniqlash, zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish asosida ta’lim sifatini ta’minlashdan iborat.
• Davlat ta’lim standarti talablariga rioya qilish ustidan nazorat O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan quyidagi ko‘rinishlarda amalga oshiriladi:
• davlat ta’lim standarti talablari asosida barcha umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan malaka talablariga baho berish;
• tayanch o‘quv reja va o‘quv dasturlarining bajarilishini tahlil qilish;
• umumiy o‘rta ta’lim muassasasida davlat ta’lim standartlari talablari bajarilishi va ta’lim sifatiga ta’sir etuvchi omillarni, foydalanilgan pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining natijaviyligini tahlil qilish.

 UMUMIY O‘RTA TA’LIM SIFATINI NAZORAT QILISHNING TURLARI QUYIDAGILARDAN IBORAT:

ichki nazorat – O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan tartib asosida umumiy o‘rta ta’lim muassasasining monitoring guruhi tomonidan amalga oshiriladi;

tashqi nazorat – ta’lim sohasidagi vakolatli davlat organlari, hududiy xalq ta’limi boshqaruvi organlari tomonidan amalga oshiriladi;

davlat-jamoatchilik nazorati – qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hududiy xalq ta’limi boshqaruvi organlari va nodavlat notijorat tashkilotlar hamkorligida amalga oshiriladi;

milliy va xalqaro darajada baholash – Hukumatning tegishli qarori hamda xalqaro shartnomalar asosida xalq ta’limi boshqaruvi organlari, nodavlat notijorat tashkilotlar va xalqaro tashkilotlar hamkorligida amalga oshiriladi.

Davlat ta’lim standarti talablarining bajarilmaganligi uchun javobgarlik qonun hujjatlariga muvofiq umumiy o‘rta ta’lim muassasasi rahbariyatiga yuklanadi.

Milliy o‘quv dasturi – har bir sinf bosqichi yakunida o‘quvchilardan kutiladigan natijalarni hamda bir sinfdan keyingi sinfga o‘tishni va o‘quvchi qanday natijalarni qo‘lga kiritishi kerakligi va baholash jarayonini tushuntirishda yo‘nalish beruvchi hujjatdir. Baholash – o‘rganilgan ma'lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish. Ko‘nikma – o‘rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo‘llay olish. Malaka – o‘rganilgan bilim va shakllangan ko‘nikmalarni notanish vaziyatlarda qo‘llay olish va yangi bilimlar hosil qilish. Kompetensiya – mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni kundalik faolliyatda qo‘llay olish qobiliyati. Ushbu malaka talablarini o‘zida mujassamlashtirgan har qanday o‘quvchi kelajakda o‘z o‘rnini topadi va dunyo standartlariga labbay deb javob bera oladi. Umumiy o‘rta ta'limning Milliy o‘quv dasturi (MO‘D) o‘quv-me'yoriy hujjat bo‘lib, u o‘quv reja va fanlarning o‘quv dasturlari, o‘qitish metodologiyasi va baholashni ishlab chiqishga asos bo‘ladi. MO‘D bo‘yicha yaratilayotgan yangi darsliklar, o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanmalar, mashq daftarlari, o‘quv-metodik materiallar ta'limni rivojlantirishga xizmat qiladi. MO‘D pedagogik amaliyotni va baholash yondashuvlarini qo‘llab-quvvatlaydi va ushbu elementlarning barchasini birlashtirishga imkon beradigan dasturdir. Umumta'lim maktablarida darslik va o‘quv-metodik majmualarni tajriba-sinovdan hamda chet ellik mutaxassislar ishtirokida ekspertizadan o‘tkazish tizimi yo‘lga qo‘yiladi. Milliy o‘quv dasturini joriy qilish bo‘yicha ishlarni Xalq ta'limi vazirligi huzuridagi Respublika ta'lim markazi amalga oshiradi. Xalq ta'limi vazirligining 2020- yil 31-martdagi "Umumiy o‘rta ta'limning Milliy o‘quv dasturini ishlab chiqish to‘g‘risida"gi buyrug‘i asosida xalqaro talablarga javob beruvchi umumiy o‘rta ta'limning Milliy o‘quv dasturini ishlab chiqish boshlangan. Uning loyihasi yuqori salohiyatli milliy va xalqaro ekspertlar, UNICEF, USAID va boshqa xalqaro tashkilotlarning maslahatchilari ishtirokida tayyorlangan. Milliy o‘quv dasturlarining yaratilishi ta’limdagi yutuqlarimizni oshirishga xizmat qiladi. Yangilanayotgan darsliklar va boshqa o‘quv materiallari o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatishga, ularda tanqidiy va ijodiy tafakkurni o‘stirishga qaratilgan. 

Milliy oʻquv dasturi asosida fanlar chiziqli tartibda emas, spiralsimon tarzda oʻqitiladi. Yaʼni mavzular takroriy emas, bir-birini mantiqan davom ettiruvchi hamda soddadan murakkabga tomon yoʻnaltirilgan tarzda kiritiladi. Milliy o‘quv dasturi 6 ta qismdan iborat: umumiy o‘rta ta'limning malaka talablari; umumta'lim fanlarining konsepsiyalari; umumiy o‘rta ta'limning o‘quv rejasi; umumta'lim fanlarining o‘quv dasturlari; umumta'lim fanlarini o‘qitish metodologiyasi; baholash tizimi. 

"Milliy o‘quv dasturi amaldagi davlat ta'lim standarti, o‘quv dasturlarini tanqidiy tahlil qilish, keng jamoatchilikning darsliklarning mazmuniga nisbatan bildirgan fikr-mulohazalari, ta'limning keyingi bosqichi hamda zamonaviy mehnat bozorining real talablari asosida, xorijiy davlatlarning ta'lim sohasida erishgan natijalarini inobatga olgan holda ishlab chiqilmoqda. Milliy o‘quv dasturi asosida yangilanayotgan darsliklarga xalqaro baholash dasturlarining baholash mezonlari va mexanizmlariga javob beradigan, o‘quvchilarni ana shu dasturlarning imtihonlariga tayyorlashga xizmat qiladigan materiallar ham kiritilyapdi. Masalan "Ona tili va o‘qish savodxonligi" darsligini oladigan bo‘lsak, darslik o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashini va amaliy ko‘nikmalarini shakllantirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, PISA va PIRLS xalqaro baholash dasturlari talablariga mos keladigan matnlar bilan ishlashga mo‘ljallangan amaliy topshiriqlar joy olgan. Bunday topshiriqlar vositasida o‘quvchida matnni tushunish, tahliliy, tanqidiy fikrlash va munosabat bildirish masalalari ko‘zda tutilmoqd. Bugungi kun o‘quvchisi internetga oshno, zamonaviy texnika va texnologiyadan to‘laqonli foydalana oladi. Demak, uni darsga, kitobga, bilimga qiziqtirish, e'tiborini egallash uchun zamonaviy yondashuv talab etiladi. Darsliklar bilan birga multimedia ilovalari va boshqa raqamli mahsulotlar ham ishlab chiqilayotgani bu yo‘ldagi muhim qadamdir. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, yangilanayotgan darsliklar va boshqa o‘quv materiallari o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatishga, ularda tanqidiy va ijodiy tafakkurni o‘stirishga qaratilgan. Zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan yoshlar esa mamlakatimizning ertangi istiqboli va taraqqiyotining hal qiluvchi kuchidir.

Summativ baholash – oʻqishning maʼlum bir davrida (oʻquv dasturining boʻlim va boblari, choraklik, oʻquv yili oxirida) oʻquvchining davlat taʼlim standarti va oʻquv dasturlarida belgilangan kompetensiyalarni egallaganlik darajasini rasmiy baholash jarayoni boʻlib, test, yozma ish, ogʻzaki suhbat, loyiha ishi, taqdimot ishlari, amaliy mashgʻulot, laboratoriya ishi, ijodiy ishlar va shu kabi boshqa shakllar yordamida amalga oshiriladi.

Bunda, oʻqituvchi summativ baholash natijasida oʻquvchining oʻzlashtirishidagi ehtimoliy boʻshliqlarni aniqlaydi, ularni oʻquvchi bilan birgalikda bartaraf qilish boʻyicha ishlaydi.

Summativ baholash MMTV tomonidan joriy o‘quv faoliyatini nazorat qilish qoidalari doirasida ishlab chiqilgan va tasdiqlangan, 248-sonli buyruqning joriy versiyasiga kiritilgan.

 Summatik ishlarning turlari

• bob boʻyicha summativ baholash (keyingi oʻrinlarda – BSB) – bob, boʻlim yakunida belgilangan kompetensiyalarni egallaganlik darajasini rasmiy baholash jarayoni;
• chorak boʻyicha summativ baholash (keyingi oʻrinlarda – CHSB) – chorak yakuni boʻyicha belgilangan kompetensiyalarni egallaganlik darajasini rasmiy baholash jarayoni;
• Loyiha ishi;

Formativ baholash va summativ baholash o‘rtasidagi farq

Shakllantiruvchi baholash baholashni jarayon sifatida ko‘rib chiqadi, jami baholash esa baholashni mahsulot sifatida ko‘rib chiqadi.

Formativ baholash o‘quvchilarga o‘zlarining kuchli va zaif tomonlarini aniqlashga yordam beradi va diqqatni ishga muhtoj bo‘lgan sohalarga qaratadi, o‘quvchilar qayerda qiynalayotganini aniqlashda o‘qituvchilarga yordam beradi va muammolarni darhol hal qilishga yordam beradi. Formativ testlar past reytingga ega, ya'ni ular past ballga ega yoki qiymat yo‘q.

Bundan farqli o‘laroq, Summativ Baholash o‘quv bo‘limi oxirida o‘quvchilarning o‘rganishini ba'zi bir standart yoki etalon bilan solishtirish orqali baholashga qaratilgan. Ushbu baholash oraliq imtihon, yakuniy loyiha va katta o‘qishni o‘z ichiga olgan yuqori balli testlarga ega. Summativ baholashdan olingan ma'lumotlardan keyingi kurslarda faoliyatni boshqarish uchun rasmiy ravishda foydalanish mumkin.

Kasb standarti - asosiy mehnat funksiyalari va ularni bajarish sharoitlarini ifodalovchi, koʻnikma darajasiga, mehnat mazmuni, sifati va sharoitlariga talablarni belgilovchi standartdir. 

Kasb standartlari sifatli ta'lim dasturlari va kasbga oʻqitish dasturlarini shakllantirishga muhim hissa qoʻsha oladi, shuningdek mutaxassis tayyorlash jarayoniga zamonaviy, samarali ta'lim texnologiyalarini qoʻllashga yoʻl ochadi.  

Sertifikatsiya va turli toifadagi xodimlar attestatsiyasi tizimlari asosi boʻlib xizmat qila oladi.

Kasb standartlari kadrlarni baholash, attestasiyadan oʻtkazish, kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish uchun asos sifatida ishlab chiqiladi. 

Kasb standartlari foydalanuvchilarning keng doirasiga moʻljallangan, shu jumladan:

• xodimlarga – tarmoqda kasbga qoʻyilgan talablarni tushunish, oʻz malakalarini oshirishni rejalashtirish va xizmatda oʻsish;
• ish beruvchilarga – xodimlarga nisbatan qoʻllaniladigan talablar, yoʻriqnomalar va majburiyatlarni ishlab chiqish, xodimlarni yollash va attestasiyadan oʻtkazish, shuningdek kadrlarning malakasini oshirish, rivojlantirish, oʻsishi va rotasiyalash dasturlarini tuzishda;
• ta'lim tizimi vakillariga – ta'lim dasturlari va modullarini ishlab chiqish uchun;
• malakani tasdiqlash va sertifikatlash faoliyati bilan shugʻullanuvchi tashkilotlarga – xodimlarni sertifikatlash uchun baholash materiallarini ishlab chiqishda va moslik darajalari boʻyicha xodimlarning malaka mezonlarini ishlab chiqishda;
• davlat organlariga – kasb standartlaridan mehnat bozori va uning ishtirokchilarini baholash, monitoringini yuritish va prognozlash mezonlari sifatida foydalanish uchun.

Kasb standarti mazmuni (maketi) toʻrt boʻlimdan iborat.

Birinchi boʻlim quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

kasb standarti rekvizitlari – kasb standarti kim tomonidan, qachon va qaysi normativ-huquqiy hujjat asosida tasdiqlangan;

kasb standarti nomi – ishlab chiquvchilar shakllantirgan kasbiy guruhning nomlanishiga mos nom. Kasb standarti nomi Iqtisodiy faoliyat turlari umumdavlat tasniflagichida belgilangan iqtisodiy faoliyat turlari bilan bogʻlangan boʻlishi kerak;

glossariy – ushbu kasb standartida foydalaniladigan asosiy tushunchalar roʻyxati.

Ikkinchi boʻlim kasb standarti pasporti mazmunini oʻz ichiga oladi:

kasb standarti nomi – birinchi boʻlimdan olinadi;

kasb standarti raqami – kasb standarti tasdiqlangandan keyin Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi tomonidan beriladi;

asosiy guruh nomi – asosiy guruhning Mashgʻulotlar milliy standart tasniflagichiga muvofiq koʻrsatiladi;

kasb standartining qisqacha bayoni – kasb kichik guruhining Oʻzbekiston Respublikasi Mashgʻulotlar milliy standart tasniflagichi boʻyicha tavsifi.

Uchinchi boʻlim xaritani – ishchilar kasblari va xizmatchilar lavozimlari bayonini oʻz ichiga oladi. Har bir kasb (lavozim) boʻyicha quyidagilar koʻrsatiladi:

• kasb (lavozim)ning Xizmatchilarning asosiy lavozimlari va ishchi kasblari klassifikatoriga mos nomi;
• kasb (lavozim)ning Oʻzbekiston Respublikasi Mashgʻulotlar milliy standart tasniflagichi boʻyicha kodi;
• malaka darajasi – Milliy malakalar ramkasiga muvofiq;
• mehnat funksiyalari nomi va kodi – xodimning kasb (lavozim) boʻyicha bajaradigan ishlari koʻrsatiladi. Mehnat funksiyasi kodi vazirlik tomonidan belgilanadigan kodlagich boʻyicha aniqlanadi;
• mahorat va koʻnikmalar – xodimlarning muayyan kasb (lavozim) boʻyicha har bir mehnat funksiyasi boʻyicha nimalarni bajara olishlari kerakligi bayonini oʻz ichiga oladi; 
• bilimlar – har bir mehnat funksiyasi boʻyicha xodim mehnat funksiyasini muvaffaqiyatli bajarishi uchun nimalarni bilish kerakligining bayonini oʻz ichiga oladi