menejment.uz
Mavzu: O‘quvchilar bilimini baholashning yangi tizimi.

MAVZU: O‘QUVCHILAR BILIMINI BAHOLASHNING YANGI TIZIMI

Reja:

1. Baholash tizimining mohiyati

2. Baholash maqsadlari

3. Maktabda mezonlarga asoslangan baholashni joriy qilish 

 

  1. Baholash tizimining mohiyati

Vazirlar Mahkamasining 06.05.2024 yildagi “Sifatli ta’limni ta’minlashda ijobiy natijalar koʻrsatayotgan umumiy oʻrta ta’lim maktablari rahbariyati hamda oʻqituvchilariga ustama berish tartibini joriy etish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi 263-son qarori qabul qilindi.

 

Prezidentning 21.02.2024 yildagi “Oʻzbekiston – 2030” strategiyasini “Yoshlar va biznesni qoʻllab-quvvatlash yili”da amalga oshirishga oid Davlat dasturi toʻgʻrisida”gi PF-37-son Farmoniga muvofiq quyidagilar joriy etiladi:

  • umumta’lim maktablarida bilimni baholashning yangi tartibi joriy etilgan maktablar faoliyatini baholash;
  • yangi tizimni samarali joriy etgan, ta’lim berish yoʻnalishida yuqori koʻrsatkichlarga erishgan oʻqituvchilarga Davlat byudjetidan lavozim maoshiga har oylik 40 foizgacha ustama berish tartibi.

 2024/2025 oʻquv yilidan boshlab maktab oʻqituvchilari va rahbarlarini baholash, shuningdek ustama toʻlash oʻquv yili yakuni boʻyicha amalga oshiriladi.

 

Hujjat bilan Sifatli ta’limni ta’minlashda ijobiy natijalarga erishayotgan umumiy oʻrta ta’lim maktablari rahbariyati hamda oʻqituvchilariga ustama berish tartibi toʻgʻrisidagi nizom tasdiqlandi.

 

Rahbar va pedagog kadrlariga ustama toʻlanadigan umumta’lim maktablari roʻyхatini shakllantirish uchun Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligining hududiy boshqarmalarida doimiy ravishda ishlaydigan monitoring guruhlari tuziladi.

 

Monitoring guruhi rahbarlar va oʻqituvchilar roʻyхatini shakllantirishni quyidagi ikki bosqichda amalga oshiradi:

1) baholashning yangi tartibi joriy etilgan maktablarning elektron jurnal ma’lumotlari asosida oʻquvchilarning yillik oʻrtacha baholarini tahlil qiladi hamda tegishli hududning eng yaхshi natija koʻrsatgan birinchi maktablarini saralab oladi;

2) belgilangan bilimni baholash mezonlari, oʻquvchilarni soʻrovdan oʻtkazish va boshqalar asosida saralab olingan maktablar ballarining umumiy sonini tahlil va hisob-kitob qiladi.

 Tahlil qilingan jami maktablar soniga nisbatan reytingda eng yaхshi natijalarni koʻrsatgan birinchi 5 foiz umumta’lim maktablari ish  haqiga 40 foiz ustama oladi. Keyingi 10 foiz umumta’lim maktablari 30 foiz ustama oladi. Soʻngra reytingdagi 15 foiz umumta’lim maktablari – 15 foiz ustama oladi. Saralab olingan maktablarning qolgan qismi – 10 foiz ustama oladi.
 
 
-Mezonlarga asoslangan baholash tizimining mazmun-mohiyatini tushunish;

-Maktabda mezonlarga asoslangan baholash tizimini joriy qilish ishlarini  rejalashtira olish;

-Bilish, qoʻllash, mulohaza qilish koʻnikmalarini baholash maqsadlarini tushunish.

Mashg‘ulot jarayoni:

O‘z parashyutingizni parvozga tayyorlashni qaysi oʻquvchiga ishonib topshirar edingiz?

Nima uchun?

Asosiysi jarayon emas, balki natija.

Baholashning qanday turlari bor?

Bilish nima? Sinash nima? Shu savollarga javob bering-chi.

Formativ baholash deymiz. Formativ soʻzining maʼnosi nima?

Formativ baho shakllantirish va yoʻnaltirish uchun muhim.

 

Masalan men robot yaratishim kerak. Avval ber detalini yaqaratdim. Uni yaratishda xatolikka yoʻl qoʻymadimmi, toʻgʻri yoʻldamanmi? Bu savollarga javob berish uchun formativ baho zarur. Butun bir oyoqni yaratdim. Bu oyoq ishlayaptimi yoʻqmi, buni bilishimiz muhim-bu BSB (Boʻlim boʻyicha summativ baholash). Robotning hamma qismlari tayyor boʻldi va uni sinab koʻrishimiz kerak. Bu sinov-CHSB( choraklik summativ baholash). Formativ baho- yo‘naltirish uchun
Summativ baho- sinash uchun. Formativ baho- jarayonni baholaydi. Summativ baho- natijani baholaydi. 

 

Formativ va summativ baholash uchun: qoʻllash vaqti, baholash maqsadi, qayta aloqaning muhimligi, natija ballining muhimligi haqida fikr yuritib koʻraylik.

Formativ baholash uchun: qoʻllash vaqti- har darsda, baholash maqsadi- shakllantirish, qayta aloqaning muhim, natija balli muhim emas.

Summativ baholash uchun: qoʻllash vaqti- bob (chorak) oxirida, baholash maqsadi- sinash, qayta aloqaning muhim enas, natija balli muhim.

Endi guruhlarga boʻlinib, quyidagi kartochkalarni formativ va summativ baholash uchun maslab ajratishingizni soʻrayman.

Endi ishingiz natijasini tekshirib koʻring. Demak, barholash- formativ baholash va summativ baholashdan iborat.

Formativ   baholash- taʻlim olish uchun. Summativ baholash- olingan taʻlimni baholash 

Endi taklif etilgan amaliy mashgʻulotni bajarib koʻring. Bajarilgan topshiriqning jarayonini baholash va natijasini baholashni ajratib bering. (Har bir guruhga yetarlicha materiallar beriladi)

  Guruhlarga topshiriq:

  1. Modellarni yasash
  2. Sinash
  3. Xulosa chiqarish
  4. Baholash mezonini ishlab chiqish
  5. Baholash
  6. Taqdimot o‘tkazish

5 ballik tizimning mezonlarga asoslangan baholashdan farqi nimada? 5 ballik tizimda eng yaxshi ishga 5 ball beramiz. 1 ta xatoga 4 ball va h.k. Mezonlarga asoslangan baholashda esa har bir bajarilgan ishi uchun, koʻnikmasi uchun maʼlum ball yigʻib boriladi.

Bunda bilish, qoʻllash va mulohaza qilish koʻnikmalari baholanadi. 

 

 

2. Bilish, qoʻllash, mulohaza qilish koʻnikmalarini baholash maqsadlari.

Baholash topshiriqlari qanday koʻnikmalarni tekshiradi? Blum taksonomiyasiga asosan topshiriqlar turi quyidagi darajada boʻladi:

1-jadval

Reproduktiv

daraja

Reproduktiv darajadagi topshiriqlarining mazmuni o‘quvchilar tomonidan o‘quv materiali qayta ishlanmasdan, ularning xotirlash qobiliyatini aniqlovchi, matematik qonuniyatlar, xossalar, formula, matematik tushuncha va atamalarning mohiyatini bilish, yodda saqlash va tanish, odatiy vaziyatlarda qo‘llashga qaratilgan. 

Produktiv

daraja

Produktiv o‘quv topshiriqlari – o‘quvchilardan o‘rganilgan matematik masalani yechishda mavzuga oid qonun va qonuniyatlar, xossalar va formulalarni qo‘llash, berilgan  topshiriqlarga mos  usullarni tanlash, tahlil qilish, taqqoslash, qiyoslash, bir nechta qonun va qonuniyatlarni bir vaqtda qo‘llab, umumlashtirish va xulosa yasashni talab qiladi. 

Mulohaza darajasi

Intellektual darajadagi topshiriqlar o‘zlashtirilgan bilim, ko‘nikma va malakalarni notanish vaziyatlarda qo‘llash, tahlil qilish, sintezlash, qiyosiy taqqoslash, qonun va qonuniyatlarni qo‘llab, umumlashtirishni talab qiladi.

 

Summativ baholash topshiriqlarining ballari taqsimoti quyidagicha: bilish koʻnikmasini baholaydigan topshiriqlar yigʻiladigan ballning 15%, qoʻllash-70% va mulohaza yuritish-15% ini tashkil etadi.

Doiradagi qaysi nuqtalarni tutashtirdingiz?
 ____________________

6. Mansur A shahridan chiqib, bir xil tezlikda 2 soat yo‘l yurdi va   rasmdagi yo‘l belgisiga yetib keldi.   

Shu belgi yonidan B shahriga yetib borish uchun necha soat kerak bo‘ladi?

 

  1. Boburjon shakarni suvda erishiga haroratning ta’sirini o‘rganish bo‘yicha tajriba o‘tkazdi. U turli haroratda 1 litr suvda qancha shakar erishini o‘lchadi va natijalarini grafikda tasvirladi. Grafiklarning qaysi biri Boburjonnong natijasini ifodalaydi?

 

 

Demak, qoʻllash uchun bilish lozim. Mulohaza yuritish uchun ham bilish, ham qoʻllay olish kerak.

Madina maktabda matematika fanidan “4” bahoga o‘qiydi. Madina boshqa sinfda yoki boshqa maktabda, yoki boshqa o‘qituvchida o‘qiganida ham “4” baho olarmidi? Albatta yo‘q. Chunki baholar nisbiy qo‘yiladi. Madina kimdandir yaxshiroq javob berar, kimdandir esa yomonroq. Ularga nisbatan baho olardi. Shavkatning esa, kundalik baholari doim ham yaxshi bo‘lmasa-da, lekin chorak yakuniga kelib mavzularni juda yaxshi o‘zlashtirib oladi. Shu sababli, yakuniy baholari baribir “4”. Tasavvur qiling siz marafonda ishtirok etayapsiz. Avval orqada qoldingiz, lekin harakatni to‘xtatmadingiz. Finishga oz qolganda shiddat bilan liderlar qatoriga qo‘shildingiz. Va nihoyat finishda birinchi bo‘ldingiz! Siz chempionsiz! Medal va gullar bilan taqdirlandingiz. Maktabda ta’lim olishni marafonda yugurishga qiyoslasak, o‘qish jarayoni – marafon bosqichlari, ta’limiy maqsadlarga   erishganlik darajasini aniqlash, ya’ni baholash esa,  – marafonning har bir bosqichi vaqtlarining yig‘indisidir. Lekin maktabda Shavkat bilan sodir  bo‘lgan shu kabi holatda, u “5” bahoga munosib bo‘lmadi. Bu adolatlimi? Axir yakuniy baholashda u a’lo natijaga erishdi-ku. Maktabda har bir o‘quvchi bilim olishga intiladi. Kimdir bu maqsadga tez erishadi, kimdir sekinroq. Ular shu maqsadga qanday tezlikda va qachon erishganliklarining ahamiyati bormi? Shu kabi salbiy holatlarni bartaraf etish uchun mezonlarga asoslangan baholash joriy etilmoqda. Bu baholash tizimi juda ko‘p davlatlarda joriy etilgan va sinovdan o‘tkazilgan. Mezonlarga asoslangan baholash tizimida o‘quvchi bir chorakda 100 ball yig‘ishi kerak. 

Undan 10 balli formativ baholashga ajratilgan. Formativ bahoni fan o‘qituvchisi berib boradi.Bu o‘quvchini ta’limiy maqsadga to‘g‘ri yo‘naltirish va unga motivatsiya berish   uchun muhim. Qolgan 90 ball summativ baholash orqali to‘planadi. 

50 ballni o‘quvchi ta’lim jarayonida bo‘lim bo‘yicha summativ baholash jarayonada oladi. Bu yozma ish, loyiha ishi, ijodiy ish, esse, amaliy topshiriq, laboratoriya ishlari bo‘lishi mumkin. Yakuniy nazorat ishidan esa o‘quvchi 40 ball olishi mumkin. Bu baholash  turli shakldagi testdan iborat bo‘ladi. Topshiriqlar yordamida o‘quvchining bilish, qo‘llash, mulohaza qilish va tahlil qilish ko‘nikmalari  O‘zbekiston Respublikasi bo‘yicha tasdiqlangan standartlar va yagona mezonlar asosida baholanadi. Barcha o‘quvchilar bir xil mezonlar asosida baholanadilar, marafonda yuguruvchi kabi barcha bosqichlar ballari yig‘indisi avtomatik ravishda elektron jurnalda ko‘rinadi. 

3. Maktabda mezonlarga asoslangan baholash tizimini joriy qilish ishlarini  rejalashtirish

Ishni qanday rejalashtirsak, yangi baholash tizimini joriy etish togʻri amalga oshiriladi?

Guruhlarga A3 qogʻozlari va markerlar tarqatiladi. Guruh ishtirokchilari oʻzlari uchun ish rejasini tuzishlari soʻraladi. 4 daqiqa ichida maslahatlashib, rejalarining taqdimotini oʻtkazadilar. Taqdimotlardan soʻng quyidagi rejada diqqat qaratiladi.

Har bir ish boshlanar ekan, uning tartibi va qoidalari bilan tanishgan boʻlishi kerak. Bu asosida rejalarni belgilab olish muhim.

  1. Maktab jamoasining Mezonlarga asoslangan baholash tizimini joriy etish bo‘yicha Nizomi bilan tanishtirish.

Maktab faoliyatida elektron jurnal muhim oʻrin tutadi. Unda ham moslashtirish boʻyicha ishlarni amalga oshirish lozim.

  1.   Elekton jurnal (e maktab) yangi baholash tizimiga moslashtirilganligini nazorat qilish.

Har bir fanning oʻziga mos spetsifikasi bor. Shu fanlardan topshiriqlarni tekshirishning toʻgʻri yoʻlga qoʻyish va uni doimiy ravishda nazoratga olish juda muhim.

  1. Metod birlashma rahbarlaridan iborat bo‘lgan ishchi guruh shakllantirish.

Bu baholash tizimiga oʻtgan maktablardan biriktirilgan trenerlar maktabda doimiy ravishda trening mashgʻulotlari tashkil etilishi maqsadga muvofiq.

  1.   Metodistlar va trenerlarning maktab jamoasiga metodik yordam ko‘rsatishi uchun yetarlicha shart- sharoit yaratish.

Oʻqituvchi, oʻquvchi, ota-onalar uchun baholash materiallarining namunaviy variantlari doimiy ravishda taqdim etilib boriladi. Oʻqituvchi bu materiallarni darsda va mustaqil ravishda oʻquvchilar tomonidan oʻrganib borilishiga masʼul kishidir.

  1.   BSB larning namunaviy(demo) variantlari bilan ish olib borilishi (xususan, fan o‘qituvchilari va o‘quvchilarni  namunaviy topshiriqlar bilan tanishib borishini ) yo‘lga qo‘yish.

Baholash jarayoni adoltli va shaffof oʻtkazilishi bu tizim  tamoyillardan biridir. Shuning uchun bu tamoyilga amal qilinishni nazoratda boʻlishi kerak

  1.  Bob yuzasidan summativ baholash –BSB va chorak bo‘yicha summativ baholash- CHSB ni adolatli va shaffof o‘tkazilishini nazorat qilish.
  2.   BSB va CHSB larning haqiqatdan Baholash Markazi tomonidan taqdim etilgan baholash mezonlariga asoslangan holda tekshirilganligini qat’iy nazoratga olish.

Baholash jarayoni oʻtib boʻlgandan soʻng har bir metod birlashma tomonidan xatolar tahlili va nima uchun oʻquvchilar bunday xatoga yoʻl qoʻyishganini dars berish metodologiyasi va usullarini koʻrib chiqish asosida oʻrganish zarur. 

  1.   Har bir summativ baholash natijalarini  fan ustozlari va metod birlashma tomonidan tahlil qilinishini nazorat qilish.
  2.  Metod birlashmalarda BSB ishlari tahlili uchun yig‘ma jildlarning shakllantirilgani nazoratga olish

Mezonlarga asoslangan baholash tizimida o‘quvchining diqqati oraliq “5” baholarni olishga emas, yakuniy natijaga erishishga qaratiladi va oʻquvchilarning barcha   muvaffaqiyatlari inobatga olinadi. Zero hayotda olgan baholarimiz emas, erishgan ko‘nikmalarimiz zarur bo‘ladi. Bu jarayonda esa jamoa liderining oʻrni beqiyos.


Mavzu bo'yicha testga kirish
Keyingi mavzu: Oʻquvchilarning ta'lim dasturlarini o‘zlashtirishi va kasbga yoʻnaltirish masalalari